In het boek ‘De weg naar Kaapstad’ schetst de Nederlands-Marokkaanse schrijver Abdelkader Benali het belang van voetbal in Afrika. Hij juicht de organisatie van een WK in Zuid-Afrika toe: ‘Dit evenement zal iedereen in het land een transformerend karakter geven.’

A bdelkader Benali (35) maakte de afgelopen maanden voor de Nederlandse televisie een documentaire over de betekenis van voetbal in Afrika. Samen met Jan Mulder reisde hij door Ivoorkust, Marokko, Mali, Ghana en Zuid-Afrika en zag in zijn ontdekkingstocht door rimboes en savannes hoe tienduizenden talentvolle jongeren daar dromen van de grote doorbraak, van een vluchtweg naar een betere toekomst. Benali, geboren in Marokko en al op zijn vierde naar Nederland verhuisd, besloot zijn observaties, mijmeringen en belevenissen neer te schrijven “omdat het geschreven woord vaak meer kracht heeft dan televisiebeelden”. Hij bundelde alle waarnemingen in het boek De weg naar Kaapstad.

Benali, die eerder romans, verhalen en poëzie schreef, kwam in Zuid-Afrika onder de indruk van de beleving rond het voetbal. Volgens hem gaat het WK een kleurrijk feest worden, vol oprechte blijdschap. Dat er in een door armoede geteisterd land astronomische sommen worden vrijgemaakt voor dit WK is niet de essentie. Het goed gevoel dat mensen aan dit toernooi gaan overhouden, valt volgens Benali niet in geld te becijferen. Het WK belicht vanuit de buik van een Europeaan met Afrikaanse roots. Een monoloog.

Abdelkader Benali: “Voetbal is in Afrika veel meer dan een spel. Het is een vervoermiddel van dromen. Overal zie je jongeren op zanderige ondergronden voetballen, soms blootsvoets, maar met gebetenheid en verbetenheid, ze dromen ervan om aan de ellende te ontsnappen. Dat is in de Zuid-Afrikaanse townships niet anders. Terwijl Zuid-Afrika voor de meeste Afrikanen een apart land is. Omdat het een rijke natie is, met goud en diamant als exportmiddel, een Europese infrastructuur, een stabiele munt en een parlementaire democratie. Zuid-Afrika kan zo’n WK, dat tussen de vijf en vijftien miljard euro kost, organiseren. Het heeft daar de financiële middelen voor. En de Zuid-Afrikanen wilden het WK ook omdat voetbal voor hen een manier is om van een land een echt land te maken in plaats van een samenklontering van stammen. Voetbal kan een land een identiteit geven. Het is eigenlijk een manier van migratie.

“Voetbal dient in Afrika zelfs als vredestichter, het kan langlopende militaire conflicten verzoenen. Dat is bijvoorbeeld gebleken in Ivoorkust. In de jaren negentig verdeelde een burgeroorlog het land in twee blokken. Didier Drogba heeft in de latere samensmelting een cruciale rol gespeeld. Nadat hij werd uitgeroepen tot Afrikaans Voetballer van het Jaar heeft hij ervoor gezorgd dat een kwalificatiewedstrijd voor de Afrika Cup in het opstandige Bouaké, een militaire zone, werd gespeeld. Eerder ging hij daar ook aan de bevolking zijn trofee tonen. Iedereen was enthousiast. Sport is een katalysator om een gescheurd land weer samen te brengen.

“Ook het WK in Zuid-Afrika wordt gebruikt om tussen bevolkingsgroepen vrede te stichten. Zoals Nelson Mandela dat al in 1995 heeft gedaan door de organisatie van het WK rugby. Zuid-Afrika heeft voetbal nodig om een identiteit te vormen. Het heeft in het team ook per se een blanke speler nodig om die regenboognatie te kunnen presenteren. De jongens die op het veld staan, moeten een afspiegeling zijn van dat wat Zuid-Afrika is. Ook al zal je dat als bezoeker wellicht niet zo ervaren. Je kunt perfect Zuid-Afrika bezoeken zonder dat je het gevoel krijgt in Afrika geweest te zijn. Er is een hoge kwaliteit van leven, servicegericht, zeer commercieel. Maar zodra je uit die comfortzone stapt, zie je geweld en wanhoop. Dat heeft indruk op me gemaakt. Omdat je die dreiging van dat geweld niet in andere Afrikaanse landen meemaakt. In Zuid-Afrika voelde ik me niet altijd veilig. Er is als het ware een parcours dat je best niet verlaat. En je hebt het gevoel dat het geweld naar je toe kan komen. Maar de Europese supporters zullen er nauwelijks iets van merken. Want de politie heeft een noodverordening ingesteld, ze kan elk moment mensen oppakken. Dat zal ook wel gebeuren.”

Een revolutionaire kracht

“Het WK is een cadeau voor Zuid-Afrika. In de economie lukt het niet, in de politiek al evenmin, er kunnen geen verschillen tussen mensen overbrugd worden. Maar als er een moment is waarop dat wel kan, waarin het tot een idee van gelijkheid kan komen, dan is het in een spelletje als voetbal. Een arm land kan winnen van een rijk land, een Afrikaans land tegen een land van een ander continent, het enige dat telt is talent en inzet. Voetbal is een revolutionaire kracht.

“Natuurlijk hoor ik de verhalen dat het WK in Zuid-Afrika te veel geld kost, dat de bevolking daarvoor moet opdraaien. Daar worden allerhande rekensommen over gemaakt, zeker in Nederland, dat maakt van Nederland zo’n vervelend land. Alleen: als je dat doet, als je zegt dat het WK geldverkwisting is, dan onderschat je het verhaal. Want het verhaal is nooit uit te drukken in geld. Het is een mythisch verhaal dat gaat over overwinning: we gaan de wereld iets laten zien. Het is onbetaalbaar, het kan een transformerend karakter geven aan de mensen. Iedere Zuid-Afrikaan is blij dat hij iets kan offeren voor het WK. Ook degenen die lijden. Ook zij willen iets geven. Dat is mooi. In Zuid-Afrika zijn veel huizen ontruimd voor het WK, daar wordt schande over gesproken. Maar die mensen zien dat anders. Ze zeggen: dit is ons offer voor het WK. Ze praten zichzelf in een groot verhaal. Iedereen is blij, als kleine kinderen. Dat zal blijken in het straatbeeld.

“Je moet er als land voor zorgen dat er onder de bevolking waardigheid heerst, dat iedereen op een goede manier kan leven. Dat is de verplichting van een natie aan zijn burgers. En wat dat betreft is er in Zuid-Afrika nog een lange weg te gaan. In die zin valt het wel te begrijpen dat mensen zeggen dat je het geld beter had kunnen gebruiken. Toch zal het WK de bevolking kracht geven. Misschien is het voor hen een vlucht uit de werkelijkheid en zal de kater groot zijn als Zuid-Afrika in de eerste ronde uitgeschakeld wordt. Anderzijds zijn die mensen gewend aan katers. Want hun leven is een grote kater. Dus kan die er ook nog wel bij.

“Voor de mensen zal de communicatie met de buitenlanders belangrijk zijn, met die mensen die voor het WK speciaal naar jouw land zijn gekomen. Je kunt heel cynisch zeggen dat je daar niets aan hebt, maar het geeft de mensen het gevoel dat ze onderdeel zijn van de wereld, dat ze niet vergeten zijn, dat ze in een land leven waarin er zich belangrijke dingen afspelen. Het is een status.”

Een os slachten

“Natuurlijk zal de kloof tussen arm en rijk na het WK blijven bestaan. Het economisch effect valt niet te meten en daarvoor moet je ook geen WK organiseren. In wezen gooi je het geld in een put en je weet niet wat ermee gaat gebeuren.

“Zuid-Afrika is eigenlijk geen land, maar een universum. Zo veel stammen, zo veel culturen, zo veel rituelen. En voor die verschillende culturen is er zeer veel onderling respect. Jacob Zuma, de president, die praat met BarackObama maar als hij naar zijn geboortestreek gaat, dan trekt hij een luipaardvel aan en gaat een os slachten. Die zit dan in zijn eigen cultuur. En niemand in Zuid-Afrika die dat raar vindt.

“Waar ik me wel aan erger is de houding van de FIFA in het hele WK-verhaal. Sepp Blatter klopt zichzelf op de borst, hij meet zich een rol van verzoener aan, maar zelf geven ze maar een fooi. Maar dat weet je. Niettemin kan Blatter veel meer doen voor Afrika. Hij kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat Afrikaanse voetballers beschermd worden in hun legale status als werknemer. Blatter gedraagt zich nu als de grote vriend van Afrika. Terwijl hij wel Zuid-Afrika dat WK laat betalen. Dat heeft iets cynisch, vind ik. Maar het hoort kennelijk bij de FIFA.

“Afrika is een continent in beweging. Terwijl Europa veel meer het continent is van de stilstand. Maar om dat te begrijpen moet je door Afrika reizen, moet je de polsslag van de bevolking voelen. Daarom snap ik echt niet dat er mensen zijn die vinden dat het WK voor Zuid-Afrika een ramp is, die het hebben over valse dromen. Die begrijpen echt niets van het hele verhaal.”

door jacques sys

Voetbal blijft een manier om van een land een echt land te maken.

Ook de armste Zuid-Afrikanen geven graag een offer voor het WK.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content