Wat maakt dat Lior Refaelov ‘star quality’ heeft? Hoe is hij een begenadigd voetballer geworden? En waarom liet de doorbraak naar Europa op zich wachten? Een analyse vanuit het Israëlische Or Aqiva.

Zijn beste vriend

Eén jaar is Amir Edri jonger dan Lior Refaelov (25), maar hun jeugd in Or Aqiva en carrière bij Maccabi Haifa hebben ze samen doorgemaakt. Ze kochten dezelfde spullen, bleven bij elkaar logeren, dragen dezelfde tatoeages.

De ideale plek om op te groeien was Or Aqiva niet. Gelegen tussen Tel Aviv en Haifa is het de sociaal mindere tegenhanger van het aan de zee palende Qisarya. In de jaren zeventig en negentig streken er veel joden uit Azerbeidzjan, zoals de ouders van Refaelov, neer. Kavkazi werden ze genoemd en wrijvingen met andere minder gegoede buitenlanders, zoals Marokkanen, Libiërs of Tunesiërs, zorgden voor een sfeer waarin criminaliteit gedijde en politie door de straten patrouilleerde.

Inmiddels is de buurt opgewaardeerd en zijn de appartementsblokken van drie hoog aan de binnenkant verruimd, maar het zevenkoppige gezin Refaelov leefde er samen met grootmoeder op een veel te kleine oppervlakte, weet Edri. Op het minivoetbalveldje vóór de school haalt hij, nu derde doelman van Maccabi Haifa, herinneringen op. ” For Lior, all the best, you know. ”

Amir Edri: “Elke dag of avond kwamen we hier voetballen, zonder shirt, zonder schoenen, zonder iets. Je wou dromen. Zie je wat daar met een spuitbus in het Hebreeuws op de muur geschreven staat? ‘Maccabi Haifa’. Dat was de droom van elk kind hier: spelen voor de beste club in Israël.

“Toen Lior niet speelde bij Haifa, had hij het moeilijk. Roni Levy gaf hem het gevoel in het leger te zitten en dat heeft hem afgeremd. Anders zat hij nu al verder dan België. We speelden een toernooi in Italië en Lior deed daar dingen die ik van hem niet kon geloven. Dan wist je: die heeft big time potentieel. Je moet hem er alleen aan herinneren dat hij de leading player is. Roni Levy hield dat tegen, maar onder Elisha Levy werd hij een megaster. Hij kreeg een injectie van opwinding. Lior hield van die uitdaging. Vorig seizoen vertrokken vijf spelers en zeiden alle media dat Lior de ploeg op sleeptouw moest nemen. Lior houdt daarvan. Zeg hem dat en hij doet het. Ik ken hem: hij moet voelen dat hij belangrijk is.

“Ze vormen bij hem thuis een heel hecht gezin: hun moeder weet alles wat ze doen, want zij is de leider in huis. Ze lijken ook op elkaar: als je zijn familie ziet, zie je Lior. Niet te geloven. ( grijnst) En Lior is een echte familieman. Van uitgaan houdt hij eigenlijk niet. Lior heeft stijl: hij ziet er goed uit en weet hoe zich te kleden. Dus overal waar hij komt, staan de paparazzi klaar. Er is zo een imago van hem als stapper ontstaan dat niet klopt. Ik was de hele tijd bij hem, ik kan het weten.

“Kijk, als je van Haifa komt, is Tel Aviv helemaal anders. Ze zijn niet gewoon van hem te zien en ze nemen foto’s van hem. Ook al komt hij gewoon maar lunchen. Er stond eens in de krant dat Lior was opgemerkt in het uitgaansleven van Haifa de avond voor een wedstrijd. En het was zijn broer! Vraag het hem maar.

“Het is voor hem de eerste keer nu dat hij Haifa verlaat, wat niet hetzelfde is als Israël verlaten, want Haifa is een speciale club. Lior heeft nooit geleerd hoe het voelt om iets te verlaten. Maccabi Haifa is altijd zijn enige club geweest. Hoe zichzelf te zien in een andere ploeg: dat is nieuw voor hem. Ik ben bang in zijn plaats. Het is een vreemd gevoel, vertelde hij mij, om na acht jaar in één keer alles achter te laten. Maar Lior heeft een vriendin nu en dat is goed want hij kon eigenlijk nooit alleen zijn. Hij heeft graag gezelschap, iemand moet hem een hand geven.”

Zijn oudste broer

Negen en een half jaar, schat Lior Refaelovs familie, hebben ze in de mindere buurt van Or Aqiva gewoond. Sindsdien betrekken ze een fraaie, ruime woning in een betere straat. Ook Lior woonde er tot voor een half jaar, totdat hij met zijn vriendin een appartement betrok in Qisarya.

Zijn ouders leerden elkaar als inwijkelingen uit hetzelfde land, Azerbeidzjan, pas in Israël kennen. Vader is vrachtwagenchauffeur in de wijnimport, moeder hoofdverpleegster op de materniteit van het ziekenhuis en de leidende factor in het gezin. Amper zeventien was Tirza toen ze van Lior beviel. Liors vader, Yosef – wiens eigen vader pas is overleden – laat ten teken van rouw zijn baard ongeschoren en zal, zoals in de carrière van Lior, op de achtergrond blijven. Terwijl vader en moeder, Liors tweelingzus Hen en zijn jongere broers Tomer en Shay aandachtig luisteren, is het Liors jongere broer Yaron die vertelt.

Yaron Refaelov: “Je moet als ouder de grens weten liggen tussen de carrière van je kind ondersteunen en ze sturen. Onze ouders wisten die liggen. Onze moeder heeft Lior gesteund zoals alle moeders, maar wel méér. Hij is slimme en minder slimme mensen tegengekomen, heeft goede en slechte tijden gekend. Maar dat maakt hem sterk. Zelfs mijn moeder vraagt nu raad aan hém.

“Want één ding moet je begrijpen: wij vormen een hechte familie. Het is heel belangrijk voor ons om altijd in contact te blijven met elkaar, ongeacht waar we ons bevinden. Ik heb zeven maanden in de Verenigde Staten gewoond en ik belde voortdurend met mijn ouders, broers en zus. Onze moeder heeft altijd gezegd dat wij kinderen als één muur moeten zijn. We moeten altijd met elkaar verbonden blijven. Als een van ons de band met de rest niet sterk houdt, zal de muur instorten. Die sterke band is doorheen onze opvoeding altijd benadrukt. We weten altijd van elkaar wat er leeft.

“De eerste dagen dat hij op hotel zat in Brugge had Lior het zwaar. Maar hij heeft een verloofde nu met wie hij waarschijnlijk volgende zomer zal trouwen. Dat is heel goed voor hem: ze hebben elkaar opgebouwd. Maar we missen hem natuurlijk. Hij was een grote broer voor ons allemaal.

“Lior heeft zich nooit als een snob gedragen in de buurt of met zijn neus in de lucht gelopen. Lior heeft iets speciaals over zich. Mensen rondom hem connect to him. De studiemeester op school bijvoorbeeld heeft voor hem ooit een dagboek gekocht met fotootjes van alle grote spelers uit Europa. Zomaar, als cadeau omdat hij hem graag mocht. Lior keek daar altijd bladzijde voor bladzijde in. Elke bladzijde een andere topper. Del Piero, Ronaldo, Vieri … Met een schaar knipte hij die dan uit en plakte ze op de muur van zijn slaapkamer. Hij was nochtans goed in wiskunde bijvoorbeeld, maar voetbal was het enige dat hem interesseerde. Dat kreeg voorrang op al de rest. In Or Aqiva kon je tussen twee dingen kiezen: voetballen of rondhangen. Lior wist dat hij voor zijn carrière uit de problemen moest blijven.

” EyalBerkovic werd beschouwd als de grootste speler van Maccabi Haifa. Toen Lior bij de eerste ploeg kwam, spraken ze over hem als de nieuwe Berkovic. Lior was de kapitein van het beste jeugdteam dat Maccabi Haifa ooit had. Roni Levy was heel hard met hem. Hij kreeg niet echt een kans, ook al zag iedereen hem liever in de ploeg. Maar tezelfdertijd heeft Roni Levy hem ook de belangrijkste waarde in het voetbal meegegeven, denk ik: hij was een coach die hem met tactische richtlijnen liet spelen. Richtlijnen die je in de jeugd niet meekrijgt omdat je daar vrijuit mag voetballen. Sindsdien kan je met Lior over voetbal praten alsof het met een expert is. Als je met hem naar een wedstrijd zit te kijken, kan hij een wissel voorspellen en uitleggen waarom. Toen Elisha Levy en Luis Fernández ( de bondscoach, nvdr) kwamen, zorgde dat ervoor dat hij klaar was om door te breken.

“Elisha Levy gaf hem de kans in de eerste ploeg, maar het werd op den duur een gewoonte om hem na zestig minuten te wisselen. Voor een voetballer is het niet aangenaam te moeten spelen met de wetenschap dat je gewisseld zal worden, ook al heb je gescoord of een assist gegeven. Maar nadat Fernández hem selecteerde voor de nationale ploeg nodigde die hem uit voor een persoonlijk gesprek. Daar kreeg Lior te horen dat Fernández honderd procent in hem geloofde en dat hij kon doen wat hij wou omdat hij zichzelf in hem herkende op het veld. Het belangrijkste dat Fernández aan Lior heeft gegeven, was het vertrouwen om te spelen naar zijn kwaliteiten.

“Dat Lior in nachtclubs heeft rondgehangen, is voor negentig procent gelogen. Ik kan je eerlijk vertellen dat hij liever thuis zit dan op café. Toen we jonger waren, leken we nog meer op elkaar dan nu. En zelfs nu nemen ze mij soms nog voor Lior. Onlangs vroeg iemand mij waarom ik al teruggekomen was uit België. ( lacht) Eén keer werd ik gezien in een nachtclub en Lior zat thuis want hij had ’s anderendaags een wedstrijd. Maar hij kreeg op de club van de trainer te horen dat mensen hem hadden verteld dat hij ’s nachts op café had uitgehangen. En zo stond het ook in de krant en zijn reputatie was gemaakt. Niemand had er blijkbaar acht op geslagen dat wij zo op mekaar lijken. Dus sindsdien ging ik nooit meer uit de avond voor Lior een wedstrijd moest spelen. Het was beter zo.

“Het belangrijkste voor hem was dat zijn transfer geen makelaarsoorlog zou worden. Hij is tevreden met zijn makelaar ( Dudu Dahan, nvdr) en die heeft een goede club voor hem gevonden. Het was heel belangrijk dat de trainer en de manager hem echt wilden. De eerste dag dat hij in Brugge zat, belde Lior mij nadat hij de training had gezien. ‘Je gaat mij niet geloven’, zei hij, ‘maar ze hebben hier iemand die net hetzelfde speelt als Cristiano Ronaldo. Dirar!'”

Zijn jeugdtrainer bij Maccabi Haifa

Tzadok Malka groeide bij Maccabi Haifa als trainer met Lior Refaelov mee van diens veertiende tot negentiende. Haifa was Refaelovs enige club.

Tzadok Malka: “Je zag dat hij een dominante speler zou worden. Hij had techniek, was tweevoetig en had wedstrijdmentaliteit. Hij amuseerde zich op het veld. Omdat hij uit een bescheiden familie kwam, heb ik hen er altijd op gewezen dat ze hem op het juiste pad moesten houden, dat voetbal de focus moest blijven. Maar hij had snel begrepen dat dat de weg was die hij moest gaan.

“Hij was een charismatische leider die van het leven genoot. Iedereen volgde hem omdat hij kwaliteiten liet zien op het veld en omdat hij aimabel was in de omgang. Als hij er moest staan voor de ploeg, als het money time was, dan stond hij er ook altijd. Tegen Maccabi Petah Tikva stonden we eens 1-0 voor en na zestig minuten wou ik hem eraf halen om hem te laten rusten voor de volgende wedstrijd. Maar Lior vroeg om hem nog drie minuten te laten staan, zodat hij nog eens kon scoren. Hij eiste de bal op, dribbelde van aan de helft, trok vijf spelers mee en scoorde.

“Op een toernooi in Italië, met de beste ploegen van Europa, zagen veel scouts hem aan het werk. Lazio, Ajax, Inter, Milan, maar zijn legerdienst die hij van zijn negentiende tot zijn eenentwintigste moest vervullen, vormde altijd het probleem. Veel coaches trokken daarna aan hem om Haifa te verlaten toen hij op de bank zat, maar we hebben hem kunnen overtuigen om te blijven. Nu is hij fanatieker geworden op het veld: hij is verdedigend beter geworden. Al vind ik nog altijd dat je hem moet kunnen laten doen wat hij het beste kan. In de jeugd werd hij al uitgeroepen tot beste speler, maar hij gaat nog in een grotere ploeg geraken dan Club Brugge.”

Zijn nationale jeugdtrainer

Zeev Zeltser was als trainer van de nationale U-19 ook verantwoordelijk voor de U-14 tot de U-20. Hij kon zo de ontwikkeling van Lior Refaelov jaren volgen. Nu is hij jeugdverantwoordelijke bij Hapoel Tel Aviv, maar ook analist voor de Israëlische betaalzenders Sport 1 en 2.

Zeev Zeltser: “We zochten met oud-spelers die ik als scouts had aangesteld talent over heel Israël. We organiseerden dan een trainingskamp en kozen de besten eruit om er verder mee te werken. Zo heb ik Lior voor het eerst leren kennen. Hij was een goede jongen en een gelukkige jongen, te gelukkig soms. Maar in Israël keken we al eens iets door de vingers. Hij was soms een beetje lui omdat hij zo getalenteerd was: waar een ander voor moest werken, kon hij zonder inspanning. Dus ik heb hem wat onder handen genomen, wat oefening gegeven en hem in een hogere leeftijdsgroep gezet.

“Op het EK in 2003 zaten we bij de laatste acht. Onze laatste wedstrijd voor de kwartfinale was tegen Roemenië en ik herinner me die wedstrijd omdat ik Lior niet wou laten starten: de Roemenen zouden een man op hem zetten en hem afmaken. Dus ik zei: we moeten het eerste halfuur zien te overbruggen zonder Lior en Benbassad ( nu speler van Brest, nvdr). Daarna kwam Lior in. De Roemenen wisten niet hoe dat kostje op te eten en hij maakte het verschil: 2-0.

“Later, bij de U-19, verlóren we een plaats in de halve finale door Lior. In de laatste wedstrijd van de voorronde kreeg hij rood. Door iets kinderachtigs wat hij toen nog had: hij koelde zijn woede op de scheidsrechter. In Israël kon hij daarmee wegkomen, maar niet in Europa. Bij Nederland wisten ze dat hij een van onze besten was en ze zetten twee man op hem die veel oog hadden voor zijn benen. Hij duwde iemand weg en zei nog iets tegen de scheidsrechter en kreeg twee wedstrijden schorsing van de UEFA.

“Hij was het grootste talent in Israël, maar hij kreeg niet wat hij moest krijgen. Iedereen gedroeg zich tegen hem alsof hij een kind was. ‘We hebben tijd, geeft niet …’ Terwijl, weet je, zo’n talent moet op zijn zeventiende al in de eerste ploeg staan in plaats van buitenlandse spelers. Hij had ook al langer in de nationale ploeg moeten staan. Zijn grote geluk is de komst van Luis Fernández geweest: een buitenlandse trainer die de ins en outs van de Israëlische competitie niet kende. Hij zag gewoon een getalenteerde speler en hij nam hem op in zijn selectie. Fernández heeft zijn carrière gered. Trainers in Israël hebben een beeld van Lior in hun hoofd van iemand die niet serieus is en niet hard werkt. En dat is fout. Ik heb hem er een paar keer op gewezen dat hij moest opletten met naar nachtclubs gaan en zo. Hij werd met een vergrootglas bekeken, wat ze voor een ander voorbij lieten gaan, werd bij hem op de korrel genomen.

“Volgens mij spelen ze hem te vaak op de verkeerde positie uit, zelfs bij Maccabi. In België zie ik dat ze hem ook op de zijkant zetten omdat hij snelheid heeft en sterk is een tegen een, maar je moet niet bang zijn om hem in het midden te zetten: hij kan drie of vier spelers in de wind zetten, want je weet nooit wat hij zal doen. In het centrum is hij op z’n best, vind ik. Hij moet bij alles betrokken zijn, niet staan wachten op de bal aan de zijkant. Lior is als een vogel: hij moet de ruimte krijgen, achter de spitsen. Je kan hem niet op een positie vastpinnen. Hij ziet een stap verder dan anderen. Naar links gaan en de bal rechts geven of omgekeerd, met de rug naar doel weet hij het doel nog staan … Het is een gave.

“Het is wel het soort speler dat je altijd ruggensteun moet geven en waar je niet tegen in moet gaan. Sommigen wilden Lior leren om mee te verdedigen, want hij wil altijd mét de bal spelen. Maar je moet hem laten doen wat hij graag doet. Vrij als een vogel. Soms deed hij dan betere dingen dan de coach in gedachten had: hij kan de bal vanuit alle hoeken naar de spitsen geven. Soms lukt het een paar keer niet, maar uiteindelijk komt er dan wel een doelpunt van. Je moet hem al eens een paar dingen fout laten doen en hem dan zeker niet uitkafferen. ‘ Never mind, probeer nog maar eens.’ Goede spelers hebben ‘backing’ nodig. Roep je op hem dan blokkeert hij, maar geef je hem vertrouwen, dan blíjft hij proberen.

“Binnenin is het een heel goede gast. Hij is graag vriend met de anderen en je kan niet kwaad zijn op hem: hij heeft altijd die glimlach. Zijn moeder droeg zorg voor hem: ze kwam ook op trainingskamp om te bespreken hoe we hem op school beter konden laten presteren. Want hij groeide op in een niet zo gunstige buurt: ze moesten altijd vier ogen op hem houden. Zijn ouders zijn een deel van het succes.

“Voor mij is zijn doorbraak een beetje laat gekomen: hij had er drie, vier jaar eerder al kunnen staan. Als we niet met dat probleem van de legerdienst zaten, zou hij al in Engeland of Italië hebben gespeeld. Ze wilden hem in Torino, Brescia, Tottenham, Newcastle … Maar het is nog niet te laat. Hij heeft een grote omschakeling gemaakt nu. Hij is geen kind meer. Hij was een wonderkind en ik heb hem gezegd dat hij met ouder worden het kind moest verliezen, niet het wonder.”

DOOR RAOUL DE GROOTE

“In Or Aqiva kon je tussen twee dingen kiezen: voetballen of rondhangen.” Yaron Refaelov

“Zelfs nu nemen ze mij nog voor Lior. Onlangs vroeg iemand mij waarom ik al terug was uit België.” Yaron Refaelov