Ronald Koeman: de man van vele contradicties

Tot zijn bondscoachschap bij Oranje is er twijfel over Ronald Koeman. Is hij nu een toptrainer of niet? Acht prijzen in totaal, maar ook vier ontslagen. Pas in een periode zonder trofeeën, waarin hij onder meer het Nederlands elftal rehabiliteert, stijgt zijn aanzien. Een status die hij de laatste weken bevestigt bij FC Barcelona.

Lange tijd is Ronald Koeman vooral de man die FC Barcelona in 1992 zijn eerste Europacup I bezorgt. Zijn ziedende schot in de tweede helft van de verlenging is millimeterwerk: de bal gaat exact door de uitstormende spelers in de muur en langs doelman Gianluca Pagliuca van Sampdoria. De man met het oranje bloempotkapsel in ditokleurig tricot en de sproetenkop rent als een bezetene in het wilde weg. Hij slaat zijn handen voor zijn gezicht. Dit moment is er een waarop hij geschiedenis schrijft. En ook: hij snoert de critici in Nederland de mond.

Zijn functioneren in Oranje staat er namelijk ter discussie, en dat terwijl Koeman deel uitmaakt van het Dream Team dat Johan Cruijff bij Barça bouwt tussen 1988 en 1996. De Nederlander met het rugnummer 4 is dan wel ‘slechts’ een verdediger naast namen als Michael Laudrup, Christo Stoitsjkov, een nog piepjonge Pep Guardiola en even later ook Romário; hij is er onbetwiste basisspeler.

In zijn geboorteland wordt Koeman vooral geconfronteerd met wat hij níet heeft. Zijn snelheid, zijn lichaamsbouw… Het is des Nederlands om te ‘zeiken’ over de mindere zaken en bovendien is het de tijd waarin Marco van Basten, Ruud Gullit en Frank Rijkaard en consorten de dienst uitmaken. Zijn prijzenkast liegt er echter niet om: de Europacup I met PSV en Barcelona, Europees kampioen met Oranje, landskampioen met Ajax, PSV, en Barcelona en nog wat bekers als kruimelwerk… Dan ben je toch geen kleine jongen. Maar wereldberoemd, dat is hij dan zelfs in eigen land niet.

Voor de duvel niet bang

Het is lange tijd het verhaal van zijn leven. Ronald Koeman debuteert op 21 september 1980 in de Eredivisie. Hij is dan zeventien jaar en de toeschouwers zien dat het jochie met het dan nog spierwitte haar en het knalrode hoofd het aardig doet op het middenveld van FC Groningen.

Toch is hij dan niet hét toptalent aan wie men de prijzenkast toeschrijft die hij later bij elkaar zou spelen. Zijn anderhalf jaar oudere broer Erwin, bijvoorbeeld, is een groter talent; een sierlijke en aanvallend ingestelde middenvelder die alle jeugdelftallen van Oranje doorliep. Die zal het later als prof ver schoppen, verwacht men. Maar Ronald? Die is toch wat trager en houterig, een minder charismatische speler ook…

Ook het karakter van de twee verschilt enorm. Erwin is de introverte, gevoelige jongen en trekt zich elke futiliteit aan. Zijn bewondering gaat uit naar Rob Rensenbrink, terwijl Ronald het eerder voor het type Johan Neeskens heeft en van scheldende trainers houdt. Op het veld is hij nietsontziend; zelfs zijn broer geeft hij in een onderling duel eens een doodschop en bij zijn eerste gesprek met het Nederlandse voetbaltijdschrift Voetbal International zegt hij: ‘Tijdens de training word je uitgetest door de oudere spelers. Meneer Waalderbos en consorten schoppen me alle hoeken van het veld in, maar ik schop even hard terug.’

Ook tegenover Groningentrainer Theo Verlangen roert hij zijn mondje. Al in de C-jeugd komt Koeman eens bij hem aankloppen: hij wil weleens weten hoe zijn kansen liggen. Later, wanneer hij deel uitmaakt van de selectie, zeurt zijn trainer ’tot vervelens toe over zijn eetgewoontes: niet te veel mayonaise, geen ballen gehakt en frikadellen’, aldus Verlangen in het NRC. ‘Dat leverde leuke confrontaties op. Ronalds hart lag op z’n tong. Echt een brutale rooie.’

Wanneer hij net zijn rijbewijs heeft, droomt hij al van een Ferrari. Niet vanwege de snelheid, maar om het mannetje te zijn. Ronald weet als tiener in de disco al de ogen op zich gericht en raakt daar niet van in de war. Sterker nog: hij houdt van de schijnwerpers. ‘Ik wil nu eenmaal de populaire jongen uithangen. Ik vind het schitterend als ze zeggen: ‘Die Koeman heeft schijt aan de hele wereld”, zegt hij in 1982 al tegen VI. Later zou hij overigens gruwelen van zijn eigen gedrag. ‘Ik dacht dat ik belangrijk was, terwijl je dat als zeventienjarige natuurlijk helemaal niet kunt zijn.’

De bravoure en het zelfvertrouwen zouden van hem in elk geval wel de speler maken die hij is geworden. U herinnert zich wellicht nog dat moment na de gewonnen halve finale op het EK in 1988 tegen Duitsland? Kort voor het toernooi zegt Koeman ‘een bepaalde hekel aan Duitsers’ te hebben en wanneer hij tijdens de ereronde wordt uitgejouwd door het Duitse publiek veegt hij denkbeeldig zijn gat af met het shirt van tegenstander Olaf Thon. Classic Ronald Koeman: voor de duvel niet bang en een beetje controverse, ach… Bij zijn jeugdclubs zien ze hem als jochie al zijn tegenstanders intimideren en op school pest hij zijn leraressen.

De groeten

Wanneer er na FC Groningen een volgende stap in zijn carrière ter sprake komt, droomt Koeman van Feyenoord. ‘Het is altijd mijn club geweest’, zegt hij. Maar wanneer Ajax hem meer biedt, kiest hij in 1983 gewoon voor Amsterdam. Drie jaar later stapt hij dan weer even gemakkelijk over naar PSV; het contract dat Ajax hem voorlegt, zint hem niet.

De twijfels over zijn kwaliteiten zijn bij zijn overstap naar de hoofdstad overigens al verdwenen. Zijn spelinzicht en techniek worden geroemd, maar het is vooral die kiezelharde én verfijnde trap die hij in zijn rechtervoet heeft die opvalt. Ronald Koeman is dan ineens een van de grootste talenten in tijden. Als middenvelder welteverstaan.

Het is bondscoach Kees Rijvers die hem bij zijn debuut voor het Nederlands elftal in 1983 als eerste centraal achterin posteert. Hij deelt hem bovendien mee dat dat zijn toekomstige positie zal zijn. Koeman zelf gelooft daar niet in. Het voelt bovendien als een degradatie. Wanneer ook trainer Aad de Mos hem bij Ajax in de verdediging zet, krijgt Koeman het moeilijk. De kritiek zwelt aan, maar mentaal hardt die tijd hem, zeker wanneer Cruijff er trainer wordt.

De Amsterdammer gaat er met de zweep over en zit zijn spelers tot huilens toe op de huid. Koeman is echter het type dat van gezelligheid houdt: een pilsje op zijn tijd, stiekem een sigaretje… Hij vindt dat het moet kunnen. ‘Een voetballer heeft ook ontspanning nodig.’ Later, in het laatste jaar van zijn carrière, wordt hij nog bij Feyenoord geschorst voor het negeren van een stapverbod. Trainer Arie Haan móét hem wel terechtwijzen, want ten overstaan van iedereen zegt Koeman doodleuk: de groeten! En weg is hij. Hij speelt er dan ook inmiddels met tegenzin.

Vrienden met Cruijff

Bij PSV ontdekt hij zijn kwaliteiten. Als aanvallend ingestelde libero groeit hij uit tot een wereldtopper en het FC Barcelona van Cruijff betaalt in de zomer van 1989 een kleine zes miljoen euro aan PSV.

In Catalonië worden Koeman en Cruijff niet alleen herenigd als trainer en speler, de twee worden ook buren én goede vrienden. De twee families vieren de feestdagen samen en trekken er graag op uit. Dat Cruijff ook zijn trainer is, maakt het wel eens lastig, zegt Koeman tegen VI: ‘Als Bartina ( zijn vrouw, nvdr) en ik de stad in waren geweest, zeiden we weleens tegen elkaar dat we de wc maar niet moesten doortrekken, anders zou Johan het horen.’

De Groninger krijgt ook bij Barcelona niets cadeau van zijn trainer. Wanneer er met Romário een extra buitenlander wordt aangetrokken, zal een van de drie andere niet-Spanjaarden buiten de basis vallen; de Spaanse bond laat er slechts drie toe. Velen gaan ervan uit dat Cruijff een van zijn aanvallers, Laudrup of Stoitsjkov, zal slachtofferen; hij zal zijn nummer 4 er niet gauw naast zetten. Wel dus…

Na zes seizoenen en een karrenvracht aan prijzen kiest Koeman voor Feyenoord. Zijn hart heeft hij voorgoed verpacht aan zowel de club als de stad Barcelona, maar hij kijkt ernaar uit om weer rustig na de training een kopje koffie te kunnen gaan drinken; om minder geleefd te worden.

Ook dat is Koeman. Niet alleen is hij de showbink, hij staat óók bekend als de boy next door en een familieman. Zijn nonchalante spijkerbroeken-overhemdlook moet dat ook uitstralen terwijl hij – tijdens zijn tijd in Engeland – in een glanzende Bentley met nummerplaat RK04BAR stapt. De ijdele macho verdwijnt nooit helemaal in de nuchtere oer-Hollandse Ronald Koeman, die als trainer het adagium ‘normaal doen’ hanteert.

Kuifje

Dat hij de contradicties aaneenrijgt moge duidelijk zijn. Als voetballer is hij niet het type Cristiano Ronaldo, als trainer is hij dan weer als eerste op de club en gaat als laatste weg. Van zijn spelers eist hij discipline en ze spreken hem als vanzelf aan met meneer Koeman. Hij is niet bang om zijn vaste waarden snoeihard aan te pakken. Stefan de Vrij, bijvoorbeeld, noemt hij bij Feyenoord ’te lief’ en zegt dat hij alleen maar op de grond ligt terwijl de spitsen nog staan. Wanneer de verdediger later verzwijgt dat hij een privétrainer in de hand heeft genomen, zegt hij: ‘Ik wil weten wat de spelers buiten de deur doen.’ Neem alleen al het feit dat Koeman direct na zijn aanstelling bij FC Barcelona aangeeft Luis Suárez, een van de beste vrienden van Lionel Messi, niet nodig te hebben.

Dat hij daardoor weleens wordt weggezet als een tiran vindt de trainer zelf overdreven. Hij houdt gewoon – ‘nogmaals’ – van normaal doen en afspraken nakomen en ‘ja, oké’, zoals hij zijn zinnen vrijwel altijd begint: hij is niet bang om onpopulaire keuzes te maken. Het is vooral zijn natuurlijke autoriteit die er als vanzelf voor zorgt dat hem een aura van afstandelijkheid omringt, terwijl hij tegelijkertijd de gangmaker is. Want zeg nu zelf: de man die als speler van Barça de bijnaam Kuifje krijgt en zich laat verleiden tot een fotoshoot in die rol, compleet met hond, kun je niet bepaald verwijten kil en onbenaderbaar te zijn.

Milder, dat wordt hij gedurende de jaren wel, geeft Koeman toe. Zijn inlevingsvermogen ontwikkelt hij gaandeweg en wanneer hij bij Oranje een groep onder zich krijgt die zoekt naar houvast begint hij te bouwen. Hij maakt Memphis Depay, dan in een moeilijke fase in zijn carrière, belangrijk en die betaalt dat terug met sterk spel en doelpunten.

Van een vastomlijnd systeem houdt Koeman niet. Hij is geen theoreticus en met statistieken heeft hij niet zo veel. Liever deint hij mee op het ritme van het opportunistische voetbal. Zo zal zijn elftal altijd centraal staan, niet zijn tactiek. De Hollandse school is dan ook geen doel op zich, want zoals Ronald Koeman de man is die van zowel Feyenoord als Ajax kan houden, neemt hij als trainer dingen mee van Cruijff én Louis van Gaal, de twee die een levenslange vete met elkaar uitvechten.

Clausule

Van die laatste wordt Koeman in 1998, kort nadat hij is gestopt als voetballer, namelijk assistent bij … FC Barcelona. Zijn voordeel is dat er een regeling in het leven wordt geroepen dat oud-topinternationals in staat stelt via een versnelde cursus het hoogste trainersdiploma te halen. Het is niet zeker dat Ronald Koeman anders ooit trainer zou zijn geworden. Hij is een autodidact en moet het van zijn boerenslimheid hebben.

Ook als coach blijft het strebertje in hem opspelen. Dat generatiegenoten als trainer feller schitteren aan het firmament werkt bij Koeman als een rode lap op een stier. Zijn innerlijke onrust doet hem op elke trein springen die voorbijkomt, een metafoor die hij zelf in het leven roept. Nadat hij PSV al na een jaar en kort na de start van een nieuw seizoen achterlaat voor Valencia zegt hij: ‘Deze trein komt maar eenmaal voorbij, daar moet je opspringen.’

Pas na passages bij Southampton, Everton en Oranje – een periode zonder prijs, voor het eerst in al die jaren – stijgt zijn aanzien. Vooral de reanimatie van het Nederlands elftal zet de trainer Koeman op de kaart.

Al in de winter van vorig jaar klopt FC Barcelona voor een tweede keer bij hem aan. Als trainer van Ajax heeft hij de club van zijn hart jaren eerder al een nee moeten verkopen: de Amsterdammers laten hem niet gaan. In zijn contract met de KNVB laat hij dan ook een speciale clausule opnemen: hij kan voor één club vertrekken. Juist…

In de winter van 2019 besluit hij de clausule echter niet te lichten: met het EK voor de deur, de eerste eindronde van het Nederlands elftal in zes jaar, is het voor Koeman onmogelijk zijn land in de steek te laten. Maar wanneer zich in de zomer van 2020 een nieuwe, derde kans voordoet, zegt hij dat hij Barcelona niet nóg eens kon weigeren. Het is de enige club voor wie hij Oranje zou hebben verlaten.

De wereld ziet er dan, een half jaar later, ook totaal anders uit: het EK werd verschoven en het is dan nog de vraag of er nog wel een toernooi komt. Bovendien zal hij nu niet halverwege het seizoen binnenkomen om de meubelen te redden: hij kan aan een nieuw team gaan bouwen.

Dat doet Koeman. Hij geeft jeugdspelers het vertrouwen, krijgt Messi weer aan het lachen en nu na de winterstop ook het spel weer opbloeit en de resultaten beginnen te komen, droomt iedereen plots weer van de landstitel – de prijs die Koeman zelf een paar maanden eerder nog uit zijn hoofd had gezet.

Na jarenlange onrust lijkt de remonte bij FC Barcelona dan ook ingezet; of het dit jaar al voldoende is voor een stunt zal de komende weken blijken. Maar het zou zomaar kunnen dat de man die lange tijd vooral degene was die FC Barcelona zijn eerste Europacup I bezorgde, na dit seizoen de trainer wordt die de club zijn trots teruggaf én Lionel Messi in Catalonië wist te houden. Voor iemand met een eergevoel als dat van Ronald Koeman zou het de kers op de taart zijn.