Hoe gevaarlijk zijn elektromagnetische stralingen?

HOOGSPANNINGSLIJNEN Onder de kabels en tot op enkele tientallen meters ernaast overschrijdt de blootstelling aan magnetische stralen de drempelwaarde. © BelgaImage

Moet je je zorgen maken als je nabij een hoogspanningslijn woont? De Vlaamse overheid biedt voortaan gratis advies over de blootstelling aan magnetische stralingen. ‘Het probleem is dat er voor de rest niets wordt gedaan met dat advies’, zegt een stralingsdeskundige.

Geknetter, gefluit, gesis en gezoem. De enthousiaste geluiden die de hoogspanningslijn op goed honderd meter van mijn huis laat horen, klinken alsof het weer een stralende dag vol energie wordt. Ze worden veroorzaakt door het elektrische veld rond de kabels en zijn volstrekt ongevaarlijk, leer ik van het departement Leefmilieu, Natuur en Energie. Maar iets anders is het magnetisch veld dat door de stroom wordt opgewekt. Enkele weken geleden stelde het departement een nieuw rekenmodel voor dat de blootstelling aan magnetische stralingen van Vlaamse burgers in kaart brengt. Daaruit blijkt dat 15.996 huishoudens met 7620 kinderen, 66 scholen, 103 crèches en vijf rusthuizen te dicht bij of zelfs onder de kabels liggen.

Voortaan kan de burger gratis laten berekenen hoe erg de blootstelling voor zijn gezin is. Al enkele uren na mijn mail aan milieu.gezondheid@lne.vlaanderen.be krijg ik antwoord, met een kaartje erbij van de hele straat. Blijkt dat het een lijn is met een spanning van 150.000 volt. De rand van mijn tuin ligt nog zo’n 75 meter van de ‘blauwe zone’, waar de sterkte van het magnetisch veld meer dan 0,4 microtesla bedraagt, de drempelwaarde. Maar er blijkt door mijn straat ook een ondergrondse lijn van 70.000 of 36.000 volt te lopen. Omdat de aarde rond die kabels voor afscherming zorgt, zou daar de ‘gevarenzone’ met meer dan 0,4 microtesla zich beperken tot één meter of een halve meter aan weerszijden. Het departement besluit: ‘De blootstelling is zeer beperkt en u hoeft zich geen zorgen te maken.’

Onder aan de brief staat nog ter informatie: ‘Er werd bij bevolkingsonderzoeken een statistisch verband gevonden tussen wonen in de buurt van hoogspanningslijnen en het meer voorkomen van kinderleukemie.’ Omdat het scoutslokaal van mijn kinderen net onder de kabels staat, vraag ik wat meer uitleg aan stralingsdeskundige Gilbert Decat, die met zijn rapporten aan de basis ligt van het nieuwe rekenmodel. Hij is nu consultant, maar werkte vroeger voor het atoomcentrum in Mol en het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO). Hij zegt dat in Amerikaans onderzoek van ruim dertig jaar geleden al een verhoogde kans op kinderleukemie werd vastgesteld. Latere bevolkingsonderzoeken bevestigden dat de kans op leukemie zou verdubbelen. ‘En in het recentste wetenschappelijk rapport van 17 januari 2015 wordt dat nog eens expliciet herhaald.’

Daarom zei minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) enkele jaren geleden: ‘Ga niet met kinderen onder hoogspanningslijnen wonen.’ Gilbert Decat: ‘Dat zou ik ook zeggen. Maar het gaat hier om een statistisch en geen causaal verband. Er is dus nooit bewezen dat het magnetisch veld de oorzaak van kinderleukemie is. Als we aannemen dat het wel zo is, dan nog blijft het effect beperkt tot één of twee extra gevallen in drie jaar tijd in België.’ Het zal natuurlijk je kind maar zijn. Wat ben je ermee dat de Vlaamse overheid iemand advies geeft dat hij in de gevarenzone woont, als er verder geen gevolg aan wordt gegeven? Decat: ‘Ja, je maakt mensen ongerust en je doet er verder niets mee. Je huis afschermen tegen magnetische stralingen is zinloos, het is technisch complex en erg duur. En de huizen opkopen, zoals Nederland doet, wil Vlaanderen niet.’

De chips van Coucke

Biochemicus Jan Allein, coördinator van de onafhankelijke werkgroep Beperk De Straling, is ontgoocheld door het Vlaamse project: ‘In mei 2011 werden wij als stakeholder uitgenodigd bij de voorbereidende gesprekken. Er was een pleidooi om naar Nederlands model de bouw van woningen onder hoogspanningslijnen te verbieden, en zeker ook crèches en scholen. De overheid zou woningen en gronden aankopen. Bijkomend zouden er maatregelen getroffen worden om de bouw van hoogspanningskasten in de buurt van scholen en kinderdagverblijven te verbieden. Blijkbaar is er van dat alles niets in huis gekomen. Intussen wijzen recente studies erop dat elektromagnetische stralingen schadelijke biologische effecten en zelfs schade aan het genetisch materiaal veroorzaken.’

De werkgroep Beperk De Straling, die onder meer processen tegen gsm-masten en wifi-hotspots heeft gevoerd, vaak met succes, wijst erop dat bijna alle ‘stralingsdeskundigen’ zelf voor de industrie werken. Gilbert Decat slaakt een diepe zucht: ‘Natuurlijk heb ik ook al studies gemaakt voor gsm-providers en andere bedrijven, maar altijd met de garantie van vrijheid van onderzoek en van publicatie. Niemand kan mijn objectiviteit en onafhankelijkheid in twijfel trekken. Ik waardeer de rol van Beperk De Straling, die de problematiek onder de aandacht brengt, maar ik vind dat ze erg selectief zijn in de keuze van hun wetenschappelijk werk. Na tientallen jaren onderzoek naar de gezondheidseffecten blijft de conclusie dat er geen sluitend bewijs is in deze of gene richting.’

Het is bijna een zaak van believers en non-believers, en dat speelt complottheorieën in de kaart. Maar heeft zelfs de Wereldgezondheidsorganisatie het risico van kanker niet gesignaleerd? Decat: ‘Ja, het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek klasseert magnetische straling als “mogelijk kankerverwekkend”. Maar in diezelfde categorie zit bijvoorbeeld ook cafeïne, dus het is relatief. Sommige mensen hebben klachten die ze toeschrijven aan overgevoeligheid aan elektromagnetische velden. Ze voelen zich geregeld moe, lusteloos, gedeprimeerd of hebben vaak hoofdpijn. Maar ook daar kan het verband niet worden aangetoond. Ook een verhoogde kans op alzheimer wordt in verband gebracht met elektromagnetische velden. Maar daar is zeker te weinig wetenschappelijk onderzoek over.’

Volgens Jan Allein is er een nieuwe metastudie die de mechanismen blootlegt waarlangs gsm en wifi kanker kunnen veroorzaken. In Frankrijk geldt er sinds dit jaar een wet die wifi in crèches verbiedt en op scholen vraagt om het systeem uit te schakelen wanneer het niet wordt gebruikt. Decat: ‘Feit is dat de bevolking voortdurend aan stralingsbronnen wordt blootgesteld, zowel binnenshuis als buitenshuis. Toch blijkt de totale stralingsbalans relatief beperkt, ook voor kinderen die acht uur met gsm en wifi bezig zijn. Er staan nu al tienduizenden gsm-antennes in ons land, maar die zijn zo goed als zeker onschadelijk. Iets anders is de gsm, die dicht bij ons hoofd een veel grotere stralingswaarde heeft, zeker in regio’s waar er een slechte verbinding is. Omdat we nog niet weten wat het effect op lange termijn is, moeten we van het voorzorgsprincipe uitgaan.’

Enkele jaren geleden verkocht Marc Coucke met Omega Pharma nog tienduizenden telefoonchips die schadelijke gsm-straling zouden tegenhouden, maar na kritiek is hij daarmee gestopt. ‘Pure zwendel’, lacht Decat. ‘Die chips beschermden je helemaal niet, integendeel. Klasseer dat maar bij de kwakzalverij.’

Ribbeldijen

Heel België wordt doorkruist door elektriciteitsleidingen. Waarom worden ze niet allemaal onder de grond gelegd, zoals onder meer de stad Damme nu al wil? ‘Het zou de blootstelling sterk verminderen, de visuele hinder wegnemen en tot minder vogelsterfte leiden’, zegt Decat. ‘Dat is een kwestie van politiek en van geld. Het kost veel meer. Het is ook technisch heel moeilijk om de zwaarste 380 kV-lijnen, met hun opwarmingseffect, over lange afstand onder de grond te stoppen. Maar dankzij ons rekenmodel zal de Vlaamse overheid er nu wél voor kunnen zorgen dat nieuwe woonbuurten, sportterreinen en jeugdverblijven niet te dicht bij hoogspanningslijnen worden aangelegd. En Elia, de beheerder van het hoogspanningsnet, heeft voor nieuwe lijnen nu al een budget om huizen op te kopen of compensatie te betalen. Terecht, want de lijnen doen de waarde van huizen serieus dalen.’

Decat deed trouwens jarenlang onderzoek naar ribbeldijen in kantoren met veel elektromagnetische stralingen. Hij zucht nog eens. ‘Jaren geleden kwamen vooral KBC, Coca-Cola en Janssen Pharmaceutica met die klachten. Maar ook tientallen andere bedrijven kampten daarmee’, vertelt hij. ‘Vooral vrouwen achter computers kregen ribbels in hun dijen, alsof het vetweefsel plaatselijk wegsmelt. Altijd op 72 centimeter boven de vloer. We hebben de verklaring lang in de elektromagnetische hoek gezocht, als gevolg van de computerapparatuur. Meer bepaald elektrostatische ontladingen die ter hoogte van de bureautafel zouden worden geproduceerd. Volgens anderen heeft het te maken met een te hoge bureaustoel of een slechte werkhouding. Ook op dat vlak moet ik u helaas hetzelfde antwoord geven: we hebben er nog geen verklaring voor.’

DOOR CHRIS DE STOOP

‘Al na enkele uren krijg ik antwoord van de Vlaamse overheid: ‘De blootstelling is zeer beperkt. U hoeft zich geen zorgen te maken.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content