Afscheid van Margaret Thatcher

De hardste tante van het Verenigd Koninkrijk is niet meer. Margaret Thatcher liet op 87 jarige leeftijd het leven na een beroerte. Thatcher was erg conservatief, stond uitermate sceptisch tegenover Europa en meed de confrontatie niet. De Falklandoorlogen waren daarvan het bewijs.

Thatcher was een vrouw van records. Ze mocht zowel de titel van eerste (en tot nu toe enige) vrouwelijke Britse premier én die van langst regerende eerste minister van het Verenigd Koninkrijk opspelden. Maar Thatcher was niet bij iedereen even geliefd. Bij de verkiezing van de bekendste Brit, werd ze 16de. Bij de verkiezing van ergerlijkste Brit strandde ze nog net op het erepodium, op de derde plaats.

Thatcher studeerde Chemie en Rechten. Haar politieke carrière begon op lokaal niveau, in Dartford, voor de Conservatieven. In 1950 en 1951 dingt ze mee naar de zetel van Dartford, maar ze verloor beide keren: Dartford is een ‘Labour safe seat’. Evenwel niet zonder de socialisten van Labour flink pijn te doen en ze over twee verkiezingen 7.000 stemmen af te pakken. In ’50 haalt ze de helft meer stemmen dan haar Conservatieve voorganger. Zoals gedurende haar hele politieke leven gaf ze niet snel op, en in 1959 behaalde zij na een harde campagne voor de Conservatieve Partij een zetel in het Lagerhuis.

Tijdens de campagne in ’51 ontmoet ze Denis Thatcher, haar toekomstige man. Denis is dan een gescheiden man. In december 1951 trouwen ze met elkaar. Goed twee jaar later bevalt Thatcher van de tweeling Carol en Mark, geboren op 15 augustus 1953.

Harde tante: van ‘Thatcher milk snatcher’ tot ‘Iron Lady’

Compromisloos en hard. Dat was haar stijl om de politiek te bedrijven. Een Russische journalist schonk haar niet voor niets haar bijnaam Iron Lady, die altijd met haar geassocieerd zal blijven. Tegenspraak van de oppositie counterde ze met een “There is no alternative” (“Er is geen alternatief”, red.), wat haar een tweede bijnaam – Tina – opleverde.

In 1961 leert ook haar partij haar kennen als iemand met een eigen wil: ze gaat tegen de partijlijn in door voor de herinvoering van lijfstraffen (het zogenaamde birching) in bedrijven te zijn. Ze was ook pro doodstraf en tegen de versoepeling van echtscheidingswetten. Anderzijds was ze als een van de weinige conservatieven voor het wetsvoorstel van Leo Abbe (Labour en homorechtenvoorvechter) om mannelijke homoseksualiteit te decriminaliseren. Ze liet, later als premier, wel een amendement aan de wet toevoegen die stipuleerde dat “een lokale overheid homoseksualiteit niet mag promoten of materiaal mag uitgeven dat die bedoeling heeft.”

Thatcher klom in acht jaar tijd naar de top van het politieke bedrijf, schrijft biograaf John Campbell. In 1966 werd ze schaduwminister van Economische Zaken en Financiën, een jaar later verhuisde ze naar Energie. Nog een jaar later, een jaar voor de verkiezingen van ’70, verhuist ze nog twee keer: eerst naar Transport, later naar Onderwijs. Ze zit dan 10 jaar in het parlement.

Als de Conservatieven in 1970 de verkiezingen winnen, wordt ze minister van Onderwijs en Wetenschap. Daar verdient ze een van haar vele titels: ‘Margaret Thatcher, milk snatcher’. Zo wordt ze genoemd omdat ze de gratis melk op scholen afschaft. Volgens Thatcher konden de meeste mensen dat betalen, en moest het vrijgekomen geld aan boeken gespendeerd worden. Zoals wel vaker zou blijken, onderschatte Thatcher echter de symboolwaarde van het dossier. De gratis melk symboliseerde de strijd tegen de armoede en de honger tijdens de oorlog. Het publiek zag die afschaffing dus als een aanval op dat symbool. In haar autobiografie schreef Lady Thatcher daarover: “Ik heb daar een waardevolle les uit geleerd. Ik had maximaal politiek geïnvesteerd, voor een minimale politieke uitkomst.”

Thatcher wordt oppositieleider

In 1974 verliezen de Conservatieven de verkiezingen. Thatcher komt op het voorplan: partijleider Heath ligt onder vuur en Thatcher belooft een “fresh start“.Aanvankelijk is ze geen partij voor Heath, maar ze krijgt de steun van het 1922 Commitee (een comité van vooral backbenchers uit de Conservatieve partij). Thatcher verslaat Heath in de eerste ronde en daarna zijn opvolger William Whitelaw in de tweede. Op 11 februari 1975 wordt ze de eerste vrouwelijke leider van de Conservatives. Ze is meteen ook de leidster van de oppositie.

Vanaf dan begint Thatcher stemlessen te nemen, om enerzijds van haar accent af te geraken en anderzijds om lager te spreken. Clive James, tv -recensent en journalist van The Observer beschreef haar stemgeluid in 1973 als het geluid “van een kat die een schoolbord naar beneden glijdt”.

‘Labour isn’t working’

In 1979 komen er opnieuw verkiezingen. Nadat Labour, aan de macht, een tijd voorligt in de peilingen, kantelt de sfeer. De winter van ’78-’79 wordt de ‘winter of discontent’ genoemd. Thatcher trekt keihard van leer in de legendarische ‘Labour isn’t working’-campagne. Enorme affiches met rijen werklozen zetten die stelling kracht bij. Resultaat: the Conservatives winnen met een meerderheid van 44 zetels, Thatcher wordt premier.

Het was overigens in datzelfde ’79 dat Thatcher haar beroemdste bijnaam, ’the Iron Lady’, kreeg. Op 19 januari 1979 geeft ze in Kensing Town Hall een speech waarin ze de Sovjet-Unie aanvalt. Een journalist van Krasnaya Zvezda (Rode Ster), het blad van het ministerie van Defensie van de Sovjet-Unie, geeft haar daarop haar meest ronkende bijnaam.

Thatcher aan het werk

Thatchers eerste woorden als premier waren er van Franciscus van Assisi: “Waar verdeeldheid mensen van elkaar vervreemdt, laat mij eenheid stichten. Waar twijfel knaagt, laat me geloof brengen. Waar wanhoop tot vertwijfeling voert, laat hoop doen herleven.” Biograaf Campbell stipte aan dat geen woorden haakser konden staan op Thatchers karakter en beleid.

Toen Thatcher aantrad in 1979 als premier, zat Groot-Brittannië in slechte papieren door een stijgende inflatie en een gedaald nationaal zelfvertrouwen (Lees hier Johan Van Overtveldt over de vijf radicale breuken van Margaret Thatcher). Bovendien was de industrie sterk verouderd en de vernieuwing kende constante tegenwerking door talrijke arbeidsconflicten.

De Falklandoorlogen kwamen daarom eigenlijk als een zegen voor Thatcher, die op dat moment allesbehalve populair was bij de Britse bevolking. Het vaderland werd aangevallen door de Argentijnse junta, dus stuurde ze de Royal Navy uit om het te verdedigen. “We wisten dat het nodig was, dus hebben we het gedaan. Groot-Brittannië is opnieuw groots”, verklaarde ze na de Britse overwinning, die Thatcher het jaar nadien vlot een tweede termijn bezorgde. De tol van het conflict: 907 doden, waarvan 649 aan Argentijnse zijde en 255 Britse militairen en 3 vrouwelijke burgers van op de Falklands.

Ook de strijd met de vakbonden ging de Iron Lady niet uit de weg. Tijdens haar tweede ambtstermijn wilde ze tientallen verlieslatende kolenmijnen sluiten. Ondanks hevig protest van de bonden en gewelddadige confrontaties tussen betogers en politie, waren de mijnen negen maanden later dicht. Ze noemde de gewelddadige vakbondslieden “een groepje fanatiekelingen”.

Biograaf Campbell spreekt ook van “adembenemende meedogenloosheid” in het dossier van IRA. De IRA moest uiteindelijk buigen in het conflict met de premier. Campbell: “Dit was misschien de eerste keer dat de wereld zag uit welk hout ze gesneden was.” Campbell nuanceert die overwinning echter: er kwam veel extra geld uit de USA, ee van de gestorven hongerstakers Bobby Sands kwam op posters terecht en in buitenland, “waar de situatie minder goed gekend was, leek Groot-Brittannië inderdaad een koloniale brutale macht.”

‘I want my money back’

Ze maakte haar naam bovendien ook waar op Europees niveau, onder andere tijdens spijkerharde onderhandelingen over de landbouwbijdragen voor Europa. Een van haar argumenten tijdens die onderhandelingen was “I want my money back” (“Ik wil mijn geld terug”, red.) Thatcher was evenmin voorstander van een eenheidsmunt en al helemaal niet van een centrale Europese bank. Velen zeggen dat zij de huidige eurocrisis al voorspelde in de jaren ’80. In haar in 2002 verschenen memoires schreef ze dat “de Europese eenheidsmunt gedoemd is om te mislukken, economisch, politiek en ook sociaal; de timing, de aanleiding en de gevolgen zijn echter noodgedwongen nog onduidelijk”.

Keer op keer herhaalde ze “Nee! Nee! Nee!” wanneer een federaal Europa ter sprake kwam. Dat, samen met haar voorstel van een inkomensonafhankelijke belasting, leidde tot haar aftreden in 1990.

Het keerpunt in de relatie tussen Thatcher en haar partij was de speech die ze in ’88 in Brugge gaf. Daar sprak ze zich in scherpe bewoordingen uit tegen het Europees project. “We hebben in Groot-Brittannië niet succesvol de grenzen van de staat teruggeschroefd, om die nu op een Europees niveau opnieuw in te voeren met een Europese superstaat die domineert vanuit Brussel. ” Die taal was in die tijd nogal uitdagend: niemand sprak over een Europese superstaat. Thatcher zelf was blij met het effect van die speech, en herhaalde die zaken nog minder diplomatisch op congressen van de Tories.

Vreemd genoeg had die speech veeleer effect op de Conservatieve partij dan op de Europese Gemeenschap. Volgens Campbell was die impact “over het komende deccenium zelfs bijna desastreus”.

Battling Maggie verliest terrein

In 1989 verliezen de Torries de Europese verkiezingen. Thatcher, die opnieuw een bijnaam kreeg: Battling maggie, voerde een negatieve campagne met de slogan: ‘Blijf thuis op 15 juni en je komt op een Brussels dieet terecht’. Op dezelfde affiche moesten enkele groenten duidelijk maken dat dat dieet geen vetpot zou zijn. Thatcher verloor zo haar eerste verkiezingen. Belangrijk was dat Labour opnieuw een partij werd die “opnieuw verkiesbaar werd”, aldus Campbell.

De interne onvrede in de partij en de opkomende kritiek probeerde ze te smoren met een herschikking van haar kabinet. Ze ontdeed zich van storende elementen, slechts 8 van de 21 ministers bleven zitten op hun plaats. Ongewild haalde ze echter een van de mannen binnen die haar ondergang zouden bewerkstelligen: John Major kwam op de stoel van Financiën terecht.

Op 5 december ’89, Thatcher was dan 10 jaar premier, houdt de Conservatieve partij interne verkiezingen. Thatcher wint die tegen de compleet kansloze kandidaat Anthony Meyer, een backbencher. Belangrijker dan haar winst echter, was dat de verkiezingen überhaupt hadden plaatsgevonden. Een teken aan de wand.

Man Denis: ‘We’ve had it. We’re out’

Een jaar later, op 13 november 1990, moet ze zich opnieuw meten. De aanloop ervan was erg turbulent geweest. Er waren Europese uitdagingen en elke week wierp zich wel een Torrie op die vroeg de stal uit te mesten.

Het resultaat van de eerste ronde: 204 voor Thatcher, 152 voor uitdager Hesseltine. Niet genoeg voor Thatcher, die met 15 procent van alle stemmen moest winnen: 65 stemmen verschil. Haar man Denis huilde toen ze hem belde. Maar hij zei dat ze gewonnen had, dat het gewoon de regels waren. Hij wist al, schrijft Campbell, net als de meesten rond haar en zijzelf, dat het over en uit was: “We’ve had it. We’re out”, zei hij tegen een vriend die bij hem zat.

Ondanks duidelijke tekenen dat de steun afbrokkelde (Denis smeekte haar niet verder te gaan) wilde ze blijven vechten. Uiteindelijk deed ze het niet, omdat ze de steun verloor van het grootste deel van haar regering en omdat ze besefte dat ze het Thatcherism best kon vrijwaren (tegen Hesseltine) door op te stappen. Dat ze vrijwillig de strijd opgaf, was het moeilijkst voor haar. Over de interne kwestie zei ze later: “Het was verraad met een lach op het gezicht. Misschien was dat het allerergste.”

In de tweede ronde behaalde Major 185 stemmen, Hesseltine 131 en Hurd 56 (er was beslist Major en Hurd te laten opkomen, om meer keuze te geven. Thatcher steunde Major.). Major had twee stemmen te weinig, toch trokken Hesseltine en Hurd zich terug.

Thatcher sloot haar carrière af met te zeggen: “We’re very happy that we leave the UK in a very, very much better state than when we came eleven and a half years ago” (“Ik ben erg gelukkig dat ik het Verenigd Koninkrijk achterlaat in een veel, veel betere staat dan die waarin we het aantroffen elf en een half jaar geleden, red.)

Alzheimer

Thatcher bleef nadien nog even parlementslid, maar stopte ermee in 1992. Ze bleef druk bezig met lezingen en ook op internationaal niveau bleef ze wereldleiders geselen met scherpe kritieken.

In 2011 kwam een met prijzen bekroonde biografische film in de bioscoopzalen, ‘The Iron Lady’. Meryl Streep nam de rol van Margaret Thatcher voor haar rekening.

In 2002 kreeg de Iron Lady enkele kleine beroertes, waardoor ze niet meer voor een publiek kon verschijnen. Haar gezondheid bleef sindsdien verder achteruitgaan. In 2008 bevestigde haar dochter ten slotte dat Margaret Thatcher leed aan alzheimer.

Het is uiteindelijk opnieuw een beroerte die Thatcher het leven heeft gekost. Op 87-jarige leeftijd liet ze het leven.

Thatchers mogelijke overlijden zorgde overigens in het verleden al voor heel wat beroering. In 2008 werd luidop de vraag gesteld of de ex-premier recht zou hebben op een staatsbegrafenis. Intussen maakte Downing Street al bekend dat Thatcher geen staatsbegrafenis zal krijgen, zoals dat wel gebeurde met leden van het koningshuis en oorlogspremier Winston Churchill. Thatchers begrafenis zal plaatsvinden in Saint Paul’s Cathedral, met militaire honneurs. (GM/EA/SD)