Boeken vragen aandacht voor het regenwoud.
“De mens van morgen” is het avontuurlijke en persoonlijke relaas van drie expedities in het naar anarchie afglijdende Congo/Zaïre op zoek naar bonobo’s: de nauwst aan de mens verwante apensoort die met uitsterving bedreigd is en nergens beschermd wordt. De reizen waren hachelijke ondernemingen, die confrontaties opleverden met alle problemen waarmee de regio te kampen krijgt: steile maatschappelijke achteruitgang, ondoordachte houtwinning, massaal afschot van dieren, stromen vluchtelingen op de loop voor rebellen, muitende soldaten en mythische menskrokodillen.
Een boek met een vergelijkbaar thema, maar een veel afstandelijker stijl, is “The Congo Basin”, uitgegeven door de Nederlandse afdeling van de International Union for the Conservation of Nature (Plantage Middenlaan 2B te 1018 DD Amsterdam). In 22 hoofdstukken schetsen diverse – dikwijls lokale – wetenschappers de teloorgang van het woud en zijn bewoners in Centraal-Afrika. Het boek telt 214 pagina’s en kost 60 gulden.
Het begint met een beschrijving van flora en fauna van het Congobassin, en met een schets van de moeilijkheden die menselijke woudbewoners er hebben om te overleven, vooral omdat ze gedwongen worden hun nomadisch bestaan op te geven. Dat verhoogt de druk op het woud: er is geen duurzame exploitatie meer.
De interactie tussen natuurbeheerders en de lokale bevolking verloopt moeizaam. Zo bleek de helft van de salarissen die de Europese Commissie in een park aan de wachters uitbetaalde, uiteindelijk aan cartouchen voor illegale jacht te worden besteed. Elders bleek het bannen van inheemse bewoners uit reservaten de biodiversiteit negatief te beïnvloeden.
Zelfs de groeiende Afrikaanse steden verhogen de druk op het woud. Mensen hebben vuur en vlees nodig om te overleven. Op vele plaatsen zijn stadsbewoners totaal afhankelijk van aanvoer uit het woud. Er wordt enorm veel brandhout uit het regenwoud gesleept. In combinatie met de activiteiten van hardhoutbedrijven leidt dat tot een absoluut onduurzame exploitatie.
De handel in broussevlees – vooral antilopen en varkens, maar ook apen en zelfs mensapen – neemt onrustbarend toe. Waarnemers vrezen dat er zonder ingrijpen binnen een generatie geen leefbare populaties van mensapen meer zullen overblijven.
Het boek behandelt een brede waaier van mogelijkheden om het woud duurzamer te beheren. Dat varieert van een herstructurering van de bevoegdheden – meer zeggenschap op het lokale niveau – tot een herevaluatie van de bijdragen van buitenlandse organisaties, zowel ngo’s als zware instellingen zoals de Wereldbank.
Het is evident dat voorlichting een cruciale rol speelt in dit proces, maar ook dat zonder maatregelen om de economische situatie van vele mensen gevoelig te verbeteren, initiatieven op zijn minst moeizaam van de grond zullen komen.
Dirk Draulans
