Han Renard

Het Copernicusplan, dat de modernisering van de federale overheidsdiensten beoogt, schakelt dit jaar over in een hogere versnelling. Het verzet tegen het plan evenzeer.

De Poolse sterrenkundige Nicolaus Copernicus poneerde in de vijftiende eeuw dat de planeten om de zon draaien en niet omgekeerd. Die revolutionaire stelling werd door zijn tijdgenoten op ongeloof onthaald, maar later bleek ze te kloppen. Niet gehinderd door bescheidenheid stelde paars-groen bij zijn aantreden een vergelijkbare omwenteling in het vooruitzicht: de revolutie van het openbare ambt. Ze werd met veel bombarie wereldkundig gemaakt. Paars-groen had zelfs 80 miljoen frank belastinggeld veil voor een groots opgezette enquête over de kwestie. Dat was zo’n onding dat wetenschappers er rode kaken van kregen.

Het zogeheten Copernicusplan voor de modernisering van de federale overheidsdiensten, is het jachtterrein van minister van Ambtenarenzaken Luc Van den Bossche (SP), die zich eerder ook al vastbeet in de hervorming van de Vlaamse ambtenarij. Het revolutionaire aspect van het Copernicusplan zit hem in het omkeren van het uitgangspunt: de burger is er niet langer voor de administratie, maar de administratie is er voor de burger. Klantvriendelijkheid en efficiëntie worden de leidende principes van het nieuwe staatsapparaat. De mosterd voor de hele operatie haalt Van den Bossche bij een aantal gerenommeerde consultancykantoren. Die moeten hem helpen om de methodes en technieken uit het bedrijfsleven in moedertje staat te introduceren.

Het afschaffen van de ministeriële kabinetten is een van de opvallendste vernieuwingen van Copernicus. De kabinetten zullen worden vervangen door beleidscellen met tijdelijk benoemde topambtenaren. Maar wat op het eerste gezicht een belangrijke machtsoverdracht van de ministers naar de ambtenarij lijkt, zou wel eens precies het tegenovergestelde effect kunnen hebben. Want de minister krijgt via die tijdelijke managers een sterke greep op de overheidsdiensten. Critici vrezen daarom dat het zwaartepunt van de politieke benoemingen van de kabinetten zal verschuiven naar de top van de ambtenarij, waar je een soort pseudo-kabinetten krijgt die onder rechtstreeks gezag van de minister het mooie weer maken. Vraag is ook waar al die werkloze kabinetslui zullen worden geparkeerd. In de beleidscellen, denken de critici. Van een vernieuwing gesproken. Wellicht loopt het zo’n vaart niet. Flink wat ministers zijn op de rem gaan staan en hebben bedongen dat hun kabinetten zeker tot 2002 mogen blijven.

TOENEMENDE ONGERUSTHEID

Voor het slagen van de gigantische hervormingsoperatie is de steun van de ambtenaren essentieel. Minstens 60.000 personeelsleden zullen moeten leren werken in nieuwe structuren en onder nieuwe bazen. Nu Copernicus echt begint te tornen aan de fundamentele pijlers van het oude systeem neemt de ongerustheid bij de betrokkenen hand over hand toe. Zeker omdat Van den Bossche maar mondjesmaat informatie lost.

Dat maakt het voor de overheidsvakbonden ontzettend moeilijk om het sluimerende verzet tegen de hervorming te organiseren. Door de ‘salamitactiek’ van de minister, die de hervorming doorvoert in kleine pakketjes maatregelen, weten de vakbonden niet precies waartegen ze eigenlijk moeten protesteren. Bovendien worden ze systematisch voor voldongen feiten geplaatst. Uit onvrede over deze gang van zaken gaat het socialistische ACOD sinds kort tegen elke beslissing van de minister in beroep bij de Raad van State. Hiermee vergeleken is de zwijgzaamheid van het christelijke CCOD, dat met geen woord rept over Copernicus, heel opvallend. Topmensen van het ACOD suggereren dat de cadeaus die het CCOD van Van den Bossche kreeg bij de hervorming van de Vlaamse amtenarij, die terughoudendheid helpen verklaren.

Bij de hoge ambtenaren is Michel Jadot, secretaris-generaal van het ministerie van Arbeid, voorlopig de enige die in het openbaar de plannen van de minister scherp bekritiseert. De rest zwijgt uit schrik zich te verbranden en laat PS-zwaargewicht Jadot, die toch al 61 is en weinig te verliezen heeft, zijn nek uitsteken. Op de lagere echelons maken de mensen zich vooral zorgen over hun nieuwe statuut. Maar ook daaromtrent laat de minister zich niet in de kaart kijken.

Dat Copernicus nu wel kan, terwijl eerdere pogingen om de ambtenarij te moderniseren faalden, heeft alles te maken met het feit dat de bevoegde minister zich ditmaal gedekt weet door een premier voor wie Copernicus een persoonlijke erezaak is. Maar van de oorspronkelijke welwillendheid bij Franstalige coalitiepartners blijft niet veel meer over. De PS stuurt tegenwoordig zijn kat naar overlegvergaderingen tussen de kabinetten. Met als resultaat dat het voornemen om mensen uit de particuliere sector aan te trekken voor de hoge managementfuncties in de nieuwe ambtenarij, op de lange baan geschoven is. Het hervormen van een log apparaat is sowieso een lang proces. Tien à vijftien jaar volgens de meest optimistische prognoses.

Han Renard

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content