Hij zou nog graag zijn vriend en president Barack Obama in Brussel ontvangen, voor hij vertrekt op 23 juli. Maar dat wordt kantje boord. ‘België is een van de ingewikkeldste landen om een president naartoe te halen.’ Als wij hem daarop zeggen dat ons land nog op vele andere vlakken bijzonder ingewikkeld is, schiet hij in de lach. ‘Wonderful country, amazing people.’ Welkom in de optimistische wereld van Howard W. Gutman.

Zo de president, zo de ambassadeur. Zeker in Brussel. Sam Fox en Tom Korologos, de twee voorgangers van Howard Gutman, en beiden Republikeinen pur sang, waren totaal verschillend van de huidige en afscheidnemende Democratische ambassadeur. Net zoals hun presidenten onder wie ze dienden: Bush en Obama. Korologos zei bij wijze van begroeting dat het zo verdomd moeilijk is in België om mensen te ontslaan, dat de loonkosten veel te hoog zijn en dat hij het ‘fucking’ Belgische weer beu was.

Dan is de huidige ambassadeur van een heel ander allooi. Charmant en goedlachs. Diplomatiek en toegankelijk. Alles is great en geweldig in Belgium. ‘I love it, amazing people’, en zo verder. In vier jaar tijd is hij niet alleen de bekendste Amerikaanse ambassadeur aller tijden geworden, deze aan Harvard opgeleide jurist heeft zich ook ontpopt tot de beste advocaat van dit landje aan de Noordzee.

In zijn pleidooien kan hij één uniek argument gebruiken: hij bezocht in enkele jaren alle 589 Belgische steden en gemeenten. Of toch bijna. 5 mei reist hij in zijn gepantserde 4×4 naar Voeren om er burgemeester Huub Broers en misschien ook José Happart te begroeten en hen te zeggen hoe geweldig schoon het daar wel is. Dan zit zijn ‘Ronde van België’ erop. Welke Belg deed hem dat ooit voor?

Bij de fotoshoot stelt hij ons een quizvraag: ‘Weet u dat er één plaats is in Vlaanderen waar ze alleen Frans spreken en één plek in Wallonië waar je enkel Nederlands hoort? U weet het niet? Het zijn de Royal Zoute Golfclub van Knokke en de verhuurplaats van kajakken in Coo.’

Als bekroning van zijn ambassadeurschap in ons land organiseert hij dezelfde avond nog een groot feest met alle 589 burgemeesters, de tien gouverneurs – en om aan 600 gasten te komen, schuift ook premier Elio Di Rupo mee aan. Hoezo, dit land is verdeeld? Toch niet als het aan Gutman ligt.

Hij is bekender geworden dan de meeste BV’s. Er is geen talkshow of Gutman was er te gast. Geen organisatie of hij kwam er op visite.

Zo direct en soms zo brutaal als zijn twee Republikeinse voorgangers overkwamen in Brussel, zo diplomatiek is Gutman. Maar kritiek op zijn land, en zeker op zijn president, pikt hij niet. Op België trouwens ook niet. Het interview met Howard W. Gutman vond vorige week donderdag plaats in zijn riante residentie bij het Warandepark en het koninklijk paleis. In de gangen hangt prachtige kunst met onder andere een wondermooi meesterwerk van Greg Drasler, ‘Puzzle’.

Het was niet de beste week voor de Verenigde Staten: in Boston vielen drie doden bij een aanslag tijdens de jaarlijkse marathon. Als blijk van medeleven hangt de Stars and Stripes halfstok. In Texas ging een kunstmestfabriek de lucht in ten koste van een groot aantal mensenlevens. De president ontving in het Witte Huis een brief met het giftige ricine en in Washington boorde de Senaat de voorzichtige hervorming van de wapenwet de grond in.

Niettemin wandelt een goedgemutste Gutman ons tegemoet, de handen nonchalant in de broekzakken en een brede tandpastaglimlach om de mond. Die zal nagenoeg het hele gesprek niet van zijn gezicht verdwijnen.

Wat vindt u van wat er gebeurd is in Boston? De Nederlandse de Volkskrant titelde de dag daarna op haar voorpagina: het 9/11-gevoel is terug.

Howard W. Gutman: Iedereen beseft opnieuw dat we met een groot veiligheidsrisico leven én verder moeten leven. Niet alleen in de VS, maar ook in Europa en de rest van de wereld. Het is tragisch, maar we hebben ondertussen geleerd hoe we hierop moeten reageren als een stad, als een land en als bondgenoten. En de daders, de terroristen moeten beseffen dat ze nooit zullen winnen. Nooit. Volgend jaar zal er in Boston opnieuw een marathon gelopen worden. De daders zullen hun straf krijgen.

En de brief met ricine die geadresseerd was aan president Obama?

Gutman: Er zijn 310 miljoen Amerikanen, van alle soorten. Sommigen hebben mentale problemen. Er zijn criminelen, mensen met woedeaanvallen, maar het goede nieuws is dat de meeste inwoners wél goede bedoelingen hebben.

Toch heerst in Europa het gevoel dat er in de VS veel haat leeft. Haat tegen de president, tegen andersgezinden, tegen homoseksuelen, mensen van een ander ras, enzovoorts.

Gutman: Ik ben het daar niet mee eens. De meeste inwoners van de VS én van België zijn geweldige burgers. Niettemin was er ook in België twee weken geleden een schietincident waarbij een verdachte terrorist werd doodgeschoten door de politie. In zijn appartement in Brussel vond de politie een grote hoeveelheid wapens, nachtkijkers, een lijst van magistraten.

Gisteren schreef een Vlaamse krant over het fenomeen van haatradio’s in de VS. Dat fenomeen bestaat niet in ons land.

Gutman: Haatradio’s? Die ken ik niet. Ik heb wel een groot respect voor de vrije meningsuiting. De manier om verkeerde meningen te verslaan, is om met betere argumenten te komen.

Als u bijvoorbeeld de rauwe opmerkingen over Obama leest op sociale media, dat is toch stuitend, beledigend. Stoort u dat niet?

Gutman: Nee, ik vind het geweldig dat elke Amerikaan die boos is op zijn of haar president de vrijheid heeft en neemt om dat te roepen of te schrijven. Dat is een van de belangrijkste waarden van de Amerikaanse samenleving. Net zoals Walen en Vlamingen het hier niet altijd eens zijn met elkaar en weleens nare dingen over elkaar durven te zeggen. Zolang het maar vreedzaam gebeurt. Wat voor de ene als een belediging klinkt, is voor een andere misschien de waarheid. Dat is het mooie van vrije meningsuiting. Trouwens, maakt u zich geen zorgen om Barack Obama. Hij is wel wat gewoon.

In de ambassade staan vele foto’s van u met Barack en Michelle Obama. U maakt geen geheim van uw vriendschap met hem. Wanneer sprak u hem het laatst?

Gutman: We hadden een afspraak in januari. Ik was zelfs in het Witte Huis toen ons gesprek plots niet door kon gaan vanwege de eedaflegging van Chuck Hagel als nieuwe minister van Defensie. Ik zal Barack waarschijnlijk in juli spreken als ik hier klaar ben als ambassadeur en terugkeer naar Washington.

Komt president Obama dan niet in juni naar Brussel?

Gutman: Ik weet het niet. Echt niet. Ik probeer hem te overtuigen om te komen. Hij begrijpt het belang, maar België is wat dat betreft een van de moeilijkste landen. Je hebt de Belgische regering, de Europese Commissie en de NAVO. Die drie elementen moeten perfect in hun juiste plooi vallen. Dat moment was er in november 2010. Toen was alles geregeld voor een officieel bezoek van de president. Er was een NAVO-raad gepland, de Europese Commissie hield een top… en toen viel de Belgische regering. Het bezoek werd verplaatst naar Portugal.

Ik heb Barack gezegd dat hij gewoon het land België moet bezoeken. Dat is niet evident, maar het is nog steeds mogelijk dat hij in juni of juli komt.

Dan bent u er misschien niet meer?

Gutman: Ik vertrek op 23 juli. Dan ben ik vier volle jaren hier geweest. Dat is uitzonderlijk lang, twee jaar langer dan mijn twee voorgangers. Ik ben bij de drie langst dienende Amerikaanse ambassadeurs in Brussel de afgelopen honderd jaar. Het ministerie van Buitenlandse Zaken is ertegen dat een ambassadeur zo lang in hetzelfde land blijft. Twee jaar is misschien te kort om echt efficiënt te zijn, vier jaar is te lang omdat je dan misschien te lokaal wordt. Buitenlandse Zaken heeft niet graag dat je hier meer Belg dan Amerikaan wordt. (grinnikt) Ik hoor u al komen. Ja, ik word daarvan beschuldigd, maar dat was al na één jaar in Brussel. (schaterend)

Weet u wie u zal opvolgen?

Gutman: Nee, maar ik heb wel een vermoeden.

Om terug te komen op het eventuele bezoek van Obama aan Brussel. Het feit dat hij hier nog niet is geweest, ook niet bij de Europese Commissie of het hoofdkwartier van de NAVO, wijst dat er ook op dat de focus van de VS niet meer in Europa ligt, maar verschoven is naar het Oosten?

Gutman: Nog eens, het plan was om in november 2010 te komen. Bovendien klopt die stelling niet. Hij heeft contacten met de NAVO, met Herman (Van Rompuy), met (José Manuel) Barroso. Europa is en zal onze belangrijkste bondgenoot blijven. Altijd. De VS en Europa weten dat geen van beide de wereldproblemen alleen kan oplossen. We moeten dat samen doen.

Herinnert u zich nog de dag dat u vernam dat u naar Brussel moest of mocht?

Gutman: Als gisteren. Ik was aan het solliciteren om tweede man te worden op het departement van Arbeid of Energie. Tot plots het Witte Huis belde met de mededeling dat het een recht is van de president om zelf 35 ambassadeurs aan te wijzen. Men vroeg mij of ik bezwaar had op zo’n lijst te staan. Als je dat niet wilt, bijvoorbeeld omdat je niet naar het buitenland wilt, kun je je van die lijst laten schrappen. Toen ik de mogelijke landen en posten zag, stonden er toch zeven, acht landen tussen waar ik wel naartoe wilde.

En België was daar een van?

Gutman: België was zelfs een van onze favoriete landen.

Dat zegt u omdat er een Belgisch journalist op bezoek is.

Gutman: Nee, helemaal niet. Ik was een man van Washington en Brussel lijkt daar in veel opzichten op. Brussel is een zeer internationale stad met veel grote internationale instellingen. Daar hou ik van. Bij die zeven andere landen waren zeker grotere landen dan België, maar in een bepaald opzicht waren dat ook minder open landen.

Kende u België voor u naar hier kwam?

Gutman: Vrij goed zelfs. Ik was hier een paar keer op vakantie. De eerste keer met mijn echtgenote, het jaar voordat we trouwden. We bezochten Brussel, Brugge en nog enkele andere plekken. Het was een gecombineerde reis naar Engeland, Frankrijk en België. We wisten dus goed waar we naartoe zouden gaan voor deze post.

Uw rechtstreekse benoeming door de president is een beloning voor het werk dat u voor hem hebt gedaan.

Gutman:(een beetje kregelig) Nee, dat is een misverstand. Ik was op dat moment in de running om onderminister van Arbeid of Energie te worden. Ik mag dus zeggen dat ik over de noodzakelijke kwaliteiten beschik om mijn land te vertegenwoordigen. Ik was een lid van het Obamateam. Ik schreef speeches voor hem, adviseerde hem over allerlei zaken. Hij bood deze post niet aan als beloning voor gedane zaken. Hij deed dat omdat hij wist dat ik goed gekwalificeerd was.

Hoe bent u in contact gekomen met Barack Obama? Zag u in hem een toekomstige president van de VS?

Gutman: Ik werkte in 2008 aan de presidentscampagne. Maar niet voor Barack Obama. Die was pas verkozen als jong senator in Illinois. Ik werkte sinds 2005 samen met Mark Warner, toen gouverneur van Virginia en kandidaat voor de Democratische nominatie. Hillary Clinton deed ook mee, net als senator Joe Biden. Er was toen nog geen sprake van Obama. Maar in oktober 2006 vertelde Mark Warner dat hij geen zin meer had om mee te doen. Dat betekende ook voor mij het einde. Ik werd benaderd door de andere kandidaten, maar dat sprak me niet aan.

Toen even later ook Biden uit de presidentsrace stapte, moet Obama gedacht hebben: misschien is het nu toch het juiste moment en niet over vier jaar in 2012. Hij belde mij op een avond in mijn advocatenkantoor. Het was 21.30 uur en hij was een speech aan het schrijven waarin hij zijn kandidatuur zou aankondigen. Of ik even wilde langskomen? Ik belde mijn vrouw dat ik een uurtje later thuis zou zijn en dat ik aan Obama ging uitleggen waarom ik niet voor hem wilde campaignen.

Toen ik een uur later thuiskwam, waren de eerste woorden tegen mijn vrouw: ‘Ik heb net een ontmoeting gehad met de volgende president van de Verenigde Staten.’ Zij vroeg me of Amerika wel klaar was voor een zwarte president. Ik antwoordde haar dat de hele tijd dat ik in zijn kantoor was, ik mij geen seconde gerealiseerd had dat ik tegenover een zwarte zat.

U was helemaal overtuigd?

Gutman: Hij was zo charismatisch, maar hij wilde mij niet ten koste van alles overtuigen. Obama raadde me vooral aan goed na te denken over de nadelen, over wat er zou gebeuren als hij niet zou worden verkozen. Dan zou ik immers deel uitmaken van een groepje dat verloren had en dat in de marge van de Democratische partij zou belanden. Hij was meer bezorgd om mij dan om zichzelf.

En hij bleef zo kalm. Als je zijn bloeddruk zou meten, dacht ik, zou je geen polsslag horen. Toen besefte ik dat als twee mannen zouden dreigen om een kernbom te droppen en een derde dat zou moeten voorkomen, dat Obama het als beste zou kunnen. Ik wist dat de wereld beter af zou zijn met Obama als Amerikaanse president.

Begrijpt u dat er toch mensen ontgoocheld zijn over hem en zijn werk tijdens zijn eerste presidentsperiode?

Gutman: In tegenstelling tot België, dat een echt verenigd land is, is de VS een totaal verdeeld land, in politiek opzicht. Dus, ja, ik begrijp dat sommigen ontgoocheld zullen zijn over zijn prestaties. Maar volgens mij was zijn eerste periode een ongelooflijk succes. Hij heeft maar op één vlak gefaald, namelijk in het overtuigen van de mensen hoe succesvol hij wel was en is.

Toen hij president werd in 2008 kromp de economie. De werkloosheid bedroeg meer dan tien procent. Maar tijdens zijn presidentschap zorgde de overheid gedurende 33 opeenvolgende maanden voor een banengroei in de privésector. De autosector werd gered en de werkloosheid bedraagt nu minder dan acht procent. De gezondheidszorg is er beter aan toe. Obama heeft gewerkt aan homorechten en de relaties tussen ons land en de rest van de wereld, en zeker ook met België, zijn veel beter dan vier jaar geleden.

Vijf jaar geleden dreigde de Belgische overheid er nog mee Amerikaanse militaire schepen de toegang te ontzeggen tot de haven van Antwerpen. Zo groot waren de anti-Amerikaanse gevoelens toen in België. De situatie is vandaag helemaal anders.

Guantanamo is nog open.

Gutman: Volgens mij is dat vooral een Europese mislukking. Obama wilde Guantanamo echt dicht, maar het Congres volgde niet en hij vroeg hulp aan Europa om honderd gevangenen op te vangen. Tevergeefs.

Obama is hier vermoedelijk populairder dan in de VS. Als hij hier zou meedoen aan verkiezingen, haalt hij misschien zestig procent van de stemmen.

Gutman: Zestig maar? Ik denk eerder 98 procent. België is, hoewel de Belgen het zelf niet weten, een eensgezind land. De waarden van België zijn dezelfde waarden als die van Obama. We zijn het eens over de meeste dingen. In de VS keurt ongeveer 47 procent van de bevolking zijn beleid af. Ik ben ervan overtuigd dat die 47 procent ook het beleid van de zeven belangrijkste Belgische partijen niet zou goedkeuren.

Toch hoor je weleens dat Obama werd herverkozen, omdat de Republikeinen zwak en verdeeld zijn.

Gutman: Daar ga ik niet op in. Ik ben hier om mijn land en mijn president te dienen en ik doe dat met veel trots.

Op 5 mei is er een groot feest om het einde van uw grote tournee door ons land en uw bezoek aan alle Belgische gemeenten te vieren. Was het echt nodig om ze allemaal te bezoeken?

Gutman: Toen ik hier arriveerde, was de vriendschap tussen onze beide landen erg bekoeld. 65 procent van de bevolking had anti-Amerikaanse gevoelens. Ik moest dus wat bedenken. Natuurlijk moet je als ambassadeur goede relaties onderhouden met de overheid, de regering, de bedrijven, maar zeker ook met de burgers. En dus ben ik de boer opgegaan. Ik moet er nog één doen, Voeren op 5 mei.

Wat een symboolgemeente. Bent u zich bewust van de gevoeligheid?

Gutman: Natuurlijk. Ik weet dat er vroeger problemen zijn geweest, maar dit bezoek gaat over de toekomst. Dit gaat niet over noord tegen zuid, over Walen tegen Vlamingen. Dit gaat over internationale betrekkingen tussen de VS en uw land. Laten we er een feest van maken in Voeren.

U zult burgemeester Huub Broers spreken, maar ook José Happart?

Gutman: Dat weet ik nog niet. Het bezoek is nog niet volledig georganiseerd.

Hoe kijkt u terug op al die bezoeken? U bent de eerste Amerikaanse BV geworden.

Gutman: Dankzij de Belgen. Je kunt aan een deur kloppen, maar iemand moet opendoen en de Belgen hebben hun deur massaal geopend voor mij. Wat een geweldig land, zo warm en gastvrij. Toen vicepresident Biden op bezoek was, vertelde Yves Leterme of Kris Peeters hem dat ik hier een BV was geworden. Biden antwoordde: ‘Ach, Gutman is ook een BV in Amerika.’

Als Obama toch naar Brussel komt, gaan de mensen zich nog afvragen wie die man is die naast ambassadeur Gutman staat.

Gutman:(uitbundig lachend) Dat zal niet gebeuren.

Maar is het een spel om alle Belgische gemeenten te bezoeken?

Gutman: Een spel is het zeker niet. Het is een belangrijk symbool. Het gaat om onze gezamenlijke toekomst. Het gaat niet om de man in het Witte Huis, wel om 310 miljoen Amerikanen die dezelfde waarden hebben als de Belgen. De wereld wordt kleiner. Wat zijn nog de verschillen tussen de Belg, de Griek en de Amerikaan? Ze hebben meer overeenkomsten dan verschillen. Er zijn genoeg ‘bad guys’ om samen te bevechten, genoeg economische uitdagingen om samen op te lossen, enzovoorts.

U bent positiever over ons land dan de meeste Belgen, weet u dat? U bent onze beste advocaat geworden.

Gutman: Ik heb er als buitenstaander ook een beter zicht op. Als Belgen zeggen hoe verdeeld ze zijn, vertel ik hen hoe eensgezind ze zijn. Als je verdeeldheid wilt zien, kom dan naar Amerika. Het verschil tussen de linkervleugel van de Democraten en de rechtervleugel is tien keer, nee honderd keer groter dan het grootste verschil tussen politieke partijen hier. In België spreekt men twee talen. Zorgt dat voor verdeeldheid? Ik ben nog steeds niet bekomen van verbazing als ik op café Belgen moeiteloos hoor overschakelen van het Nederlands naar het Frans, het Engels en terug. Wat een rijkdom.

Maar is alles perfect? Is er een land waar ’s morgens iedereen wakker wordt en zegt dat alles perfect is? Ik ken er geen, tenzij een dictatuur waar de inwoners verplicht worden om dat te vinden. (lacht)

Begrijpt u de kritiek van de Belgen op hun eigen land?

Gutman: Ja, het is een luxe om kritiek te geven.

Ontmoette u de leiders van N-VA, die volgens sommigen aansturen op een geleidelijke splitsing van het land of het willen laten opgaan in de Europese Unie?

Gutman: Natuurlijk, ik heb geluncht met Bart De Wever en Jan Jambon, maar ook met Di Rupo. Ik ontmoet politici van alle partijen en overtuigingen, maar ik sprak met niemand die woedend is op België. Ik hoor niemand oproepen om geweld te gebruiken of om de revolutie uit te roepen. Als ik met studenten spreek, neem ik een krantenartikel mee uit The New York Times, met als kop ‘Belgium may split’. Daar schrikken ze van. Pas dan vertel ik hen dat het artikel gepubliceerd werd in 1930, toen de Gentse universiteit wilde vernederlandsen. Als ze het heden en zeker de toekomst willen begrijpen, moeten ze eerst naar het verleden kijken.

Zal België u missen?

Gutman: Geen idee. Maar ik weet wel dat ik België zal missen. Dat meen ik oprecht. Maar misschien hoeft dat niet. Ik denk er sterk aan om business consultant te worden voor Belgische bedrijven die actief zijn in de VS en omgekeerd. Er is mij trouwens gevraagd om bestuurder te worden van een belangrijk Belgisch bedrijf. Ik kan de naam nog niet noemen. Als alles lukt, zal ik straks toch een week per maand in België zijn voor zaken.

DOOR MICHEL VANDERSMISSEN, FOTO’S JELLE VERMEERSCH

‘Ik heb Barack gezegd dat hij België moet bezoeken. Dat is niet evident, maar het is nog steeds mogelijk dat hij in juni of juli komt.’

‘Ik vind het geweldig dat elke Amerikaan die boos is op zijn president de vrijheid heeft om dat te roepen of te schrijven. Dat is een van de belangrijkste waarden van onze samenleving.’