Op 22 september stemmen de Zwitsers over de invoering van een vrijwillige militaire dienst. Nu heeft het land nog het grootste leger van Europa.
Het Zwitserse leger heeft een bijna mythologische waarde. De legende gaat terug op de nationale held Wilhelm Tell, de scherpschutter die feilloos een appel op het hoofd van zijn zoon wist te doorklieven. Of op de Zwitserse huurlingen, die in vroeger eeuwen tot in China toe vochten voor wie ze maar wilden betalen. Zo zette de VOC (Vereenigde Oost-Indische Compagnie) al Zwitserse regimenten in bij haar handelsvestigingen in Afrika en Azië en nam de nieuwe koning Willem I in 1815 opnieuw zijn toevlucht tot bataljons Zwitsers. Een kleurrijk overblijfsel van deze historie is de Zwitserse garde in Rome die tot op de dag van vandaag de Paus ‘met inzet van eigen leven’ beschermt.
Het moderne Zwitserse leger van 200.000 manschappen is nog steeds hecht verankerd in de maatschappij. Manschappen worden voor korte herhalingen opgeroepen tot hun veertigste levensjaar en bouwen bij die oefeningen een waardevol netwerk op voor hun carrière. Het Zwitserse bedrijfsleven hecht evenveel waarde aan een officiersopleiding als aan een MBA. Een vervangende dienstplicht bestaat pas sinds 1996. Wie voor die tijd gewetensbezwaren had en dienst weigerde, heeft een strafblad. De vervangende dienstplicht duurt nu nog anderhalf keer zolang als de normale.
Maar er is ook een tegenstroming: GSoA: de ‘Groep Zwitserland zonder leger’. In 1989 ging er een schok door het land toen hun volksinitiatief om het leger op te heffen maar liefst 36 procent van de stemmen wist te halen. Sindsdien blijft de beweging, die steun krijgt van links en de groenen, het militaire systeem als een horzel belagen, nu weer met het aanstaande referendum.
Een vrijwilligersleger past volgens de groep beter in deze tijd. Nu al ontloopt 70 procent van elke jaargang de dienstplicht. Conservatieve kantons als Appenzell Innerrhoden leveren met 81 procent veel meer dienstplichtigen dan de steden, waar de helft wordt afgekeurd. Er wordt dus nu al gekeken naar motivatie, wat de dienstplicht iets willekeurigs geeft, luidt het argument. In het vrijwilligersleger dat de groep voorstaat kunnen bovendien de vrouwen in dienst. En de vervangende dienstplicht, die nog steeds stiefmoederlijk wordt behandeld, verdient een betere plaats in het systeem, zegt woordvoerder Nikolai Prawdzic van de GSoA.
De tegenstanders – liberalen en christendemocraten – zien het voorstel als een afbraak van de stabiliteit van het land. Het Zwitserse militiesysteem, dat bij mobilisatie 200.000 manschappen op de been kan brengen, die hun wapen en uitrusting thuis bewaren, is uniek. De nationale veiligheid kan niet gewaarborgd worden op basis van vrijwilligheid, vinden regering en parlement van het neutrale land dat geen NAVO-lid is. Bovendien is de minister van Defensie al bezig het bestand de komende jaren terug te brengen naar 100.000 manschappen.
Op stations en bij winkelcentra wordt de laatste dagen druk geflyerd door het initiatiefcomité. Of het voldoende is om een van Zwitserlands sterkste tradities onderuit te halen, moet blijken.
Renske Heddema
