Volgens hoogleraar Openbare Financiën Herman Matthijs zal de Zweedse coalitie duidelijke, en politiek moeilijke, keuzes moeten maken om 17 miljard euro te vinden voor een begrotingsevenwicht. ‘We staan nu aan de afgrond door de kaasschaafmethode. Dat kan niet meer. Toch zal de overheid zelf ook weer moeten investeren, in plaats van daarvoor op de privésector te rekenen.’
Vanwaar komt die 17 miljard euro eigenlijk?
Herman Matthijs (UGent & VUB): ‘Dat is de optelsom van de tekorten van de federale overheid, de deelstaten, de lokale besturen en de sociale zekerheid. De Europese Commissie, die België als één entiteit ziet, berekende zo dat we 17 miljard euro nodig hebben om in 2016 een begroting in evenwicht te hebben.’
2016? De federale onderhandelaars mikken toch op een evenwicht in 2018?
Herman Matthijs: ‘Dat maken ze er van, ja. De regering Di Rupo kreeg één jaar uitstel, ik vraag me af hoe deze regering er twee wil krijgen van Europa.’
Een structureel begrotingsevenwicht: dat betekent dat eenmalige maatregelen niet meer zullen baten?
Herman Matthijs: ‘Je kan altijd een overheidsgebouw verkopen en zo eenmalig twee miljard euro ophalen. Maar het volgende jaar moet je die toch opnieuw vinden. Het eerste jaar zal deze Zweedse coalitie 4 miljard euro moeten vinden, het jaar erop 5 miljard. Wil je zo 17 miljard euro besparen, dan moet dat structureel.’
Is de beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd, zoals N-VA wil, zo’n structurele maatregel?
Herman Matthijs: ‘Dat is geen budgettaire besparing, want het verschuift gewoon de last van het ene naar het andere niveau. De werkloosheidsuitkeringen worden betaald door de RVA en dus de federale overheid, een leefloon door de OCMW’s en dus de gemeenten. Wie van het ene naar het andere overstapt, blijft dus een inkomen van de overheid krijgen. De federale overheid zou dus wel besparen, maar de gemeenten niet. En de Vlaamse gemeenten kampen al met een schuld van zo’n 8 miljard euro, bij de OCMW’s bedraagt die 2 miljard euro. Deze maatregel levert dus geen bijdrage aan het verminderen van die 17 miljard euro, want dat is de optelsom van alle nodige besparingen.
Je kan met die beperking in de tijd eigenlijk maar op twee manieren besparen. Ofwel door de ziekte-uitkeringen of het leefloon lager te maken dan de werkloosheidsuitkeringen, maar die liggen al zo laag. Ofwel door mensen na twee jaar niets meer te geven, maar dat is een zeer moeilijke politieke beslissing. Anderzijds is het wel een besparing als het aantal werklozen zakt.’
Open VLD-voorzitster Gwendolyn Rutten zegt dat de overheid zelf ook het goede voorbeeld zal geven door te besparen. Valt daar veel te halen?
Herman Matthijs: ‘Gewoon het aantal ambtenaren verlagen is geen oplossing. Neem nu het departement Financiën: daar werken 30.000 ambtenaren. Stel dat je naar 20.000 gaat, dan moet daar wel een drastische administratieve en fiscale vereenvoudiging tegenover staan. Want als we in het huidige systeem willen werken met 10.000 ambtenaren minder op Financiën, dan zal iedereen vier jaar moeten wachten op zijn belastingbrief. Hetzelfde geldt voor het Vlaamse niveau. Minder ambtenaren bij Ruimtelijke Ordening? Akkoord, maar daar moet dan ook serieus vereenvoudigd worden. Maar dat gebeurt nooit.’
Dus zit er een denkfout in de idee dat de overheid zelf het voorbeeld geeft? Besparen op de overheid is besparen op dienstverlening. En dus is het toch weer de burger die het voelt.
Herman Matthijs: ‘Het staat buiten kijf dat een besparing van 17 miljard euro een collectieve verarming is. Dat we nu aan de rand van de afgrond staan, heeft te maken met het beleid van de regeringen in de jaren ’90 en die erna. Omdat die uit meerdere partijen bestonden, maakten ze geen duidelijke keuzes. De kaasschaafmethode, waarbij iedereen vijf procent moet besparen, is een politiek probleem. Wie bijvoorbeeld een efficiënte Justitie wil, moet daar volk en geld in steken en dat budgettair onderhouden.’
Zal deze Zweedse coalitie gemakkelijker die moeilijke keuzes kunnen maken, omdat ze ideologisch coherente is dan bijvoorbeeld Di Rupo I?
Herman Matthijs: ‘Op papier zijn ze dat inderdaad en ze zijn maar met vier. Maar sowieso raak je politiek verdeeld als je 17 miljard euro moet besparen. CD&V zal bijvoorbeeld nooit aanvaarden dat er enkel op de uitgaven wordt bespaard. Nieuwe inkomsten zoeken, lees: belastingen, liggen dan weer moeilijker voor N-VA en Open VLD.’
Deze regering wil naar het einde van de legislatuur 500 miljoen euro investeren in de bedrijven. Zal ze daar wel de budgettaire ruimte voor hebben?
Herman Matthijs: ‘De regering zal er alles aan doen om populair te worden naar het einde van de regeerperiode. Dus zal ze in het begin saneren om dan later investeringen te doen. Het is koffiedik kijken of de economische groei, die nu rond de 1 procent ligt, voldoende zal zijn om dat toe te laten.
De overheid rekent nu vooral op de privésector voor investeringen. Zelf heeft ze daar de afgelopen jaren op bespaard, een gemakkelijkheidsoplossing. Daarmee geeft ze niet het goede voorbeeld. Je ziet ook de gevolgen: de infrastructuur van de spoorwegen, de scholen en de wegen is erop achteruitgegaan. Er is ook geen investeringsplan voor de politie, het leger of de brandweer. Dat is een structureel probleem. Het zou daarom niet slecht zijn om weer te werken met een gewone en een buitengewone begroting. In die laatste wordt dan een minimum aan overheidsinvesteringen vastgelegd.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier