‘De Amerikanen pakken Iran helemaal verkeerd aan’, zegt diplomaat en kernwapenexpert Hans Blix. En een kernwapenvrij Midden-Oosten blijft voorlopig een verre droom.

Zeg niet dat Seymour Hersh het niet gezegd heeft. De bekende Amerikaanse onderzoeksjournalist zit de regering van George W. Bush al zes jaar op de huid. Vorige week herhaalde hij nog maar eens dat de VS zich – volgens zijn doorgaans goed ingelichte bronnen – opmaken voor een aanval op Iran. Wash- ington stuurde inderdaad een tweede vliegdekschip naar de Perzische Golf, maar ontkent verder in alle talen dat het van plan zou zijn om de islamitische republiek gewapenderhand in het gelid te dwingen.

De VS en Iran leven al sinds het begin van de islamitische revolutie, bijna dertig jaar geleden, op gespannen voet met elkaar. Het Witte Huis verdenkt er het regime in Teheran van dat het mede verantwoordelijk is voor de opstand in Irak. Het zou tegelijk ook een steunpilaar zijn van de moslimbeweging Hezbollah in Libanon. Washington lijkt het daarom geen goed idee dat Iran aan een atoomprogramma werkt. Het Westen vreest dat het land een atoombom wil maken. Iran zelf houdt vol dat het met zijn kernproject alleen energie wil opwekken voor vreedzaam gebruik. Afgezien van die twist laat president Mahmoud Ahmadinejad geen kans onbenut om naar Israël uit te halen met uitspraken die de haren ten berge doen rijzen.

De internationale gemeenschap probeert Iran er al geruime tijd van te overtuigen dat het beter is om de verrijking van uranium stop te zetten en te onderhandelen. Russische en Europese pogingen om met Teheran tot zaken te komen, liepen evenwel met een sisser af. In december keurde de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties een pakket sancties goed. Twee weken geleden stelde het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie (IAEA) in een rapport vast dat Iran zich niet naar de wensen van de Veiligheidsraad schikt. Het land stelt zich op die manier aan meer sancties bloot. België is in de Veiligheidsraad voorzitter van het comité dat op de toepassing van die sancties moet letten.

De situatie is dus in ieder geval ernstig. Ze kwam ook ter sprake in het Belgische parlement, waar vorige week een colloquium werd gehouden over de kans op een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten. De bijeenkomst werd georganiseerd door het Parliamentary Network for Nuclear Disarmement België, Mayors for Peace en Abolition 2000 Belgium – de Belgische afdeling van een globale beweging die alle kernwapens weg wil. De belangrijkste spreker was de voormalige Zweedse diplomaat en minister van Buitenlandse Zaken Hans Blix. Die was tevoren directeur-generaal van het IAEA, hij leidde inspectieteams van de VN op zoek naar wapens voor massavernietiging in Irak en was voorzitter van de onafhankelijke commissie voor massavernietigingswapens, die midden vorig jaar haar rapport voorstelde. Hij toonde zich de voorbije jaren ook uitermate kritisch voor het Amerikaanse beleid ten aanzien van Irak.

De ondertussen 78-jarige Blix vermoedt dat de VS warm en koud tegelijk blazen om Iran stevig onder druk te houden. ‘Ik weet niet of de Amerikaanse publieke opinie klaar is voor nog een militair avontuur’, zei hij in Brussel. ‘Als honderdduizend soldaten niet volstaan om een opstand in Bagdad te onderdrukken, met hoeveel moeten ze dan in Teheran zijn? De militaire opbouw in de Perzische Golf is dus waarschijnlijk meer een demonstratie van kracht dan een echte dreiging. Maar ook dat is best wel gevaarlijk. Uiteindelijk kan een vonk volstaan om het vuur in de pan te laten slaan.’

KRITISCH DENKEN

De Zweed gelooft dat het Midden-Oosten op dit moment vooral nood heeft aan mensen die kritisch denken. Hij hoopt dat Irak de wereld toch heeft geleerd om niet alles te slikken wat wordt voorgekauwd. Moeten we Iran dan op zijn woord geloven, als het land zegt dat het met zijn kernprogramma alleen vredelievende bedoelingen heeft? ‘De geloofwaardigheid van iemand die zegt dat de Holocaust niet heeft plaatsgevonden, is niet zeer groot’, geeft Blix toe. ‘Maar de Amerikanen proberen een probleem op te lossen voor het zich voordoet. Er is op dit moment geen stevig bewijs dat de Iraniërs aan een atoombom werken. We kunnen alleen vermoeden dat ze die bedoeling hebben. Maar moet je met geweld optreden tegen wat nog niet meer is dan een intentie? Kennis krijg je met een bom niet kapot. Het land voelt de druk aan als een vernedering, en dat is misschien niet de juiste weg om het tot meegaandheid te bewegen.’

Want, voor de goede orde: Iran schendt op dit moment voor zover bekend geen enkele internationale overeenkomst. Het non-proliferatieverdrag, dat de verspreiding van kernwapens wil tegengaan, erkent nadrukkelijk dat landen die het verdrag hebben geratificeerd het recht hebben om kernenergie te gebruiken voor vreedzame doeleinden en dat ze uranium mogen verrijken. Iran heeft het verdrag onderschreven, in tegenstelling bijvoorbeeld tot landen zoals India, Pakistan en Israël die wel degelijk over atoomwapens beschikken.

‘Het is natuurlijk niet omdat je een recht hebt dat je het ook moet uitoefenen. Maar als we Iran verbieden om uranium te verrijken, wat moeten we dan zeggen tegen landen als Brazilië en Zuid-Afrika die daar ook onderzoek naar doen’, vraagt Hans Blix zich af. ‘In een interview met de Financial Times verwees IAEA-baas Mohammed ElBaradei onlangs naar de plannen van het Verenigd Koninkrijk om zijn Trident-onderzeeboten, die met kernraketten zijn uitgerust, te moderniseren. Ook de VS willen opnieuw meer gesofistikeerde kernwapens maken. Hoe leg je aan de Iraniërs uit dat de Britten en de Amerikanen wel mogen doen wat zij niet mogen doen?’

Washington en Teheran nemen binnenkort samen deel aan een conferentie over Irak, maar het water blijft diep en de wonden uit het verleden zijn bijlange niet genezen. Hans Blix: ‘De gijzeling van hun ambassadepersoneel in 1979 zit diep in het Amerikaanse geheugen gegrift. Iran van zijn kant is niet vergeten hoe de Amerikaanse inlichtingendienst CIA in 1953 de toenmalige premier Mohammed Mossadeq ten val bracht, ten voordele van de sjah – toch een dictator van de ergste soort. Teheran weet nog dat Israël in 1981 de Iraakse kernreactor van Osirak bombardeerde. Dat gebeurde ook gewoon op basis van een veronderstelling. Ze herinneren zich dat de Amerikanen in de jaren tachtig tijdens de oorlog tussen Iran en Irak met wapens en satellietinformatie de kant van Saddam Hoessein kozen. Met de Amerikaanse aanwezigheid in Irak en Afghanistan en met de nieuwe kernmachten India en Pakistan in de buurt, kan het land zich bedreigd voelen.’

De Amerikanen zouden beter op die Iraanse angst moeten inspelen, meent de Zweedse diplomaat. ‘Hun houding – nu praten of we schieten – bevordert de kans op een gesprek niet. Iran heeft per slot van rekening nog niemand aangevallen. Het is waar dat de lont korter wordt als ze verder uranium verrijken. De kans op een bom wordt dan alsmaar groter. Maar ze is er nog niet. Dat gevaar bestaat eigenlijk alleen als het land uranium zou verrijken op een bijna industriële schaal, en dat is nog niet het geval.’

NOORD-KOREA

Hoewel het net als Iran door George W. Bush tot de ‘as van het kwaad’ werd gerekend, stelt Hans Blix vast dat Noord-Korea heel anders wordt benaderd door Washington. ‘Waarom wil een land atoomwapens? Omdat het zich veilig wil voelen en omdat het er op de internationale scène prestige aan ontleent. Ik herinner me dat Jimmy Carter indertijd als VS-president persoonlijk naar Noord-Korea trok om er met dictator Kim Il Sung over het Noord-Koreaanse kernprogramma te praten. Carter kreeg het met zijn gebaar voor elkaar dat Pyongyang het toenmalige programma stillegde.

‘Het akkoord dat onlangs met Noord-Korea werd afgesloten, kwam tot stand na gesprekken die zonder voorafgaande voorwaarden werden gevoerd. De Amerikanen streven niet meer zo duidelijk naar een regimewissel in Noord-Korea. Het land werd niet verplicht om met de verrijking van uranium te stoppen en er zijn ook geen afspraken gemaakt over wat er moet gebeuren met de bommen die Pyongyang al hééft gemaakt. De voorwaarden die het Westen nu aan Iran stelt, voor er gepraat kan worden, zijn een diplomatieke muizenval. Maar belangrijker is misschien dat alleen de Amerikanen Teheran een veiligheidsgarantie kunnen geven. En daar is het de mollahs wellicht in de eerste plaats om te doen.’

Ondertussen ontkent niemand dat het alvast een stap vooruit zou zijn als de bestaande kernmachten met de afbouw van hun wapenarsenalen zouden beginnen. Dat is trouwens bijna veertig jaar geleden in het non-proliferatieverdrag ook zo afgesproken. Woordvoerders van Abolition 2000 stelden op het colloquium vorige week een overzicht voor van alle stembeurten die vorig jaar in de Algemene Vergadering van de VN werden gehouden over resoluties die met ontwapening te maken hadden. Op vijftien stembeurten stemde Washington veertien keer tegen. En wat het eigenlijke onderwerp van het colloquium betreft: zonder de medewerking van Israël is een kernwapenvrij Midden-Oosten een illusie. En dat zal het nog een tijd blijven. Want niemand ziet hoe Tel Aviv er nu van kan worden overtuigd om zijn bommen bij het groot vuil te droppen.

DOOR HUBERT VAN HUMBEECK