Terwijl hun partij leegloopt, weigeren de vier resterende Spiritmandatarissen in het Vlaams parlement het zinkende schip te verlaten. Herman Lauwers, Dirk De Cock, Jan Roegiers en Jos Bex twijfelen niet: ‘Wij blijven!’

‘De beste politieke school is die van de Volksunie’, zegt Spirit-parlementslid Jos Bex. ‘Als je alle mandatarissen van andere partijen optelt die ooit bij ons hebben gezeten, zijn wij veruit de grootste partij.’ Zwarte humor in een keihard gevecht om politiek te overleven.

Vorige week nog stapte de geestelijke zoon van Bert Anciaux, Vlaams en Brussels parlementslid Sven Gatz, naar de VLD over, liet zijn collega André-Emiel ‘Pitou’ Bogaert verstaan dat hij ’te koop’ is en koos europarlementslid Bart Staes voor Agalev. Alsof dat nog niet volstond, nam Annemie Van de Casteele ontslag als partijvoorzitster en Anciaux als Vlaams minister.

Voor de afkalving van Spirit kreeg vooral VLD-voorzitter Karel De Gucht, die eerder al lidmaatschapskaarten kon slijten aan Patrik Vankrunkelsven, Margriet Hermans, Vincent Van Quickenborne en Fons Borginon, de zwartepiet toegeschoven. Vader Vic Anciaux noemde De Gucht ‘een luguber man’. Spirit-minister Paul Van Grembergen had het over ‘een rooftocht’ om de macht van de VLD te vergroten en om Spirit feitelijk uit de paars-groene meerderheid te stoten.

Maar zover kwam het niet. Want Lauwers, De Cock, Roegiers en Bex blijven. De vierkoppige Spiritfractie is trouwens allerminst overbodig in het Vlaams parlement. Samen met Etienne Van Vaerenbergh, die na de crash van VU&ID nog steeds geen partij heeft gekozen en fractieleider blijft, en de twijfelende André-Emiel Bogaert is die fractie zelfs broodnodig in de commissies. Zonder hun stem is het voor de oppositiefracties van CD&V en Vlaams Blok een koud kunstje om alle initiatieven van de Vlaamse regering en haar parlementaire meerderheid onderuit te halen.

Jos Bex: Het gaat niet alleen over onze stem, maar ook over onze inhoudelijke bijdrage. In de discussie over zonevreemde bedrijven moet Herman bijvoorbeeld het cement tussen de verschillende partijen leveren. Hetzelfde geldt voor Dirk in de commissie Onderwijs. Doordat er zoveel mensen zijn vertrokken, zullen we nu wel meer van hot naar her moeten lopen.

Is het, na al wat is gebeurd, wel mogelijk om gewoon de draad weer op te pakken?

Jan Roegiers: We kunnen toch niet eeuwig blijven stilstaan bij wat is gebeurd? De algemene raad van Spirit heeft vorige week maandag met een grote meerderheid beslist om in een kartel met SP.A te stappen, op basis van gelijkwaardigheid en met behoud van onze identiteit. Ondertussen is iedereen die wil vertrekken zo ongeveer weg. Wij blijven en staan helemaal achter het kartel.

Dirk De Cock: Achteraf bekeken denk ik dat mensen met heel verschillende verwachtingen aan Spirit begonnen zijn. Voor ons was het simpel: we bouwen Spirit uit en we zien wel waar we landen. Maar anderen zagen de partij gewoon als een opstapje.

Herman Lauwers: Door een speling van het lot zijn er vorige week twee dingen tegelijkertijd gebeurd: Bert Anciaux stapte op als minister en Spirit besloot om aan een kartel met SP.A te beginnen. Dankzij die laatste beslissing is het nu duidelijk dat Spirit blijft bestaan én in 2003 en 2004 verkozenen zal hebben. Veel mensen zijn lang aan de kant blijven staan, omdat onze koers onduidelijk was. Nu dat is uitgeklaard, haken plaatselijk misschien nog mensen af, maar anderen zullen net de stap naar de partij zetten.

Laat de aanvaring met VLD-voorzitter Karel De Gucht echt geen bittere smaak na?

De Cock: Ik ken Karel De Gucht al heel lang en ik wil hem zeker niet aanvallen. Als politicus heeft hij vanuit zijn invalshoek eigenlijk normaal gehandeld. Maar ik kan niet ontkennen dat de gebeurtenissen van de jongste tijd pijn hebben gedaan.

Roegiers: We zijn geschrokken van de mercantiele houding van de VLD. De Gucht handelt koel en beredeneerd, en is op conflicten uit. Dat staat haaks op de politiek van de menselijkheid die wij willen voeren. De Gucht heeft gezegd dat hij bepaalde uitspraken in een boekje heeft opgeschreven, maar dat lijkt me niet de juiste manier om aan politiek te doen.

Lauwers: Hij is ook niet de hele VLD. Met de meeste liberalen in de regering en in het parlement hebben we geen aanvaring gehad.

De Gucht krijgt het verwijt dat hij Spirit heeft leeggeroofd. Kiest een politicus er dan niet zelf voor om naar een andere partij over te stappen?

Lauwers: Natuurlijk. Sommige mensen hebben ook uit eigen overtuiging een keuze gemaakt. Ik geloof niet dat ze allemaal ‘gekocht’ zijn.

Roegiers: Maar De Gucht heeft zeker inspanningen gedaan om mensen uit Spirit weg te krijgen en onze partij overbodig te maken. Het is zeker geen doetje.

Bex: Jos Geysels en Patrick Janssens zijn daarentegen wél heel correct geweest. Ach, zo proper is het allemaal niet geweest. We mogen best een beetje bitter zijn.

Is er op jullie ook een ‘bod’ uitgebracht?

Bex: Wij hebben laten voelen dat we daar niet voor open stonden. En ik ben er eerlijk gezegd niet boos om dat De Gucht me niet heeft benaderd. ( lacht)

De Cock: Het valt ook op dat de mensen die een overstap hebben gemaakt, plots monddood zijn. Vankrunkelsven was lange tijd wekelijks in het nieuws, maar sinds zijn vertrek naar de VLD heb ik hem nog maar één keer op televisie gezien.

Bex: En dan nog om over Bert Anciaux te praten. Vandaag blijft er niet veel over van de overtuigingen van degenen die bij ons zijn weggegaan. Vandaar dat ik liever in een kleine partij functioneer dan in een grotere formatie op te gaan. In het laatste geval had ik misschien een levensverzekering gehad, maar zou ik mijn ideeën hebben moeten opgeven.

Stond het uiteenvallen van Spirit niet in de sterren geschreven?

Lauwers: Tijdens het oprichtingscongres vorig najaar was er veel te doen over een amendement om de mogelijkheid van een samenwerking met andere partijen te schrappen. In een van de congrescommissies is dat amendement op het nippertje afgewezen en op de plenaire bijeenkomst heeft de partijtop een nieuwe stemming tegengehouden. Anders was het al op het congres tot een splitsing gekomen. Onder anderen Vankrunkelsven zou dan hebben afgehaakt. Dat wilde men uitstellen, in de hoop dat Spirit een grote weerklank zou krijgen en twijfelaars over de streep zou kunnen trekken.

De Cock: Daarom stoort het me ook dat Van Quickenborne relatief snel in de media heeft gezegd dat het weinig zin had om alleen verder te gaan als we in de peilingen geen 5 procent konden scoren.

Is het scheidingsproces van VU&ID niet gewoon voortgezet in Spirit? Het bleef maar gaan over de vraag of de partij geen aansluiting moest zoeken bij een andere formatie. Tegelijkertijd was er geen consensus over de richting die het dan moest uitgaan.

Bex: Eigenlijk was die discussie al tien jaar bezig. Sinds het vertrek van Jaak Gabriëls in 1992 applaudisseer ik trouwens niet meer voor partijvoorzitters.

Lauwers: We hebben dat debat inderdaad van VU&ID naar Spirit meegenomen. Na het Lambermont-akkoord hebben Bert en Patrik gezegd dat we een breder draagvlak nodig hadden. Maar niet alleen die strategische overwegingen hebben het uiteenvallen van VU&ID veroorzaakt. Er waren ook meningsverschillen over de communautaire agenda en over dossiers zoals het stemrecht voor migranten en de ethische vraagstukken.

Het weekend van 28 en 29 juni was cruciaal voor Spirit. Het partijbestuur besliste in Genk om voluit voor een kartel met de SP.A te gaan. Amper een dag later hadden jullie twee parlementsleden, een voorzitter en een minister minder. Word je daar niet moedeloos van?

Roegiers: In de voorbije tien jaar hebben we geregeld afscheid moeten nemen van politieke vrienden. Zo kweek je eelt op je ziel. We hebben na dat fameuze weekend weer een paar mensen moeten laten gaan, maar we zijn dat ondertussen gewoon.

Bex: Na Genk hebben we opnieuw schade opgelopen, maar onze ideeën blijven overeind. We hebben die zelfs concreter afgebakend.

Hadden jullie in Genk geen enkele indicatie dat Anciaux ontslag zou nemen?

De Cock: Ik denk niet dat hij dat toen zelf al wist. We zijn die zaterdagavond nog uit geweest in Genk en toen is hij in een danszaal nog achter de micro gesprongen om Vlaanderen boven te zingen.

Bex: Was Bert niet opgestapt, dan was de druk van de VLD toegenomen om een minister bij te krijgen of een Spirit-minister de laan uit te sturen.

Lauwers: De Gucht was duidelijk zinnens om iets te forceren. Maar het is niet zo dat Bert daarom zelf maar is vertrokken. Het was geen strategische zet, al zal het hem wel geraakt hebben dat De Gucht hem en Paul Van Grembergen tegen elkaar probeerde op te zetten door te eisen dat een van beiden zou opstappen.

Roegiers: Vooral het vertrek van Sven Gatz heeft Bert echt geraakt.

Lauwers: Ja, maar dat heeft de emmer alleen maar doen overlopen.

Wat zat er dan al in die emmer?

Lauwers: De aantijgingen dat Bert de VU bewust heeft gekelderd omdat hij in het belang van zijn eigen ambities een groter geheel wilde. Allemaal nonsens! Hij kon het niet aan dat zijn integriteit ter discussie werd gesteld. Hij leed er ook onder dat er amper interesse was voor zijn beleid en dat hij alleen in beeld kwam als het over zijn zogenaamde ambities en geheime strategieën ging.

De Cock: Nu wordt gezegd dat Bert een goede minister van Cultuur was. En dat is ook zo. Hij is erin geslaagd om in drie jaar tijd de ontzuiling van de cultuur te realiseren, iets waar we in de Volksunie vijftig jaar voor gevochten hebben. Dát is zijn grote verdienste. Maar natuurlijk had ik het er moeilijk mee dat we op maandag om half drie plots naar zijn kabinet werden geroepen omdat hij ontslag nam.

Roegiers: Toen Herman die middag op het kabinet arriveerde, wist hij alleen dat Gatz wegging. Zijn mond viel open toen we hem van Berts beslissing op de hoogte brachten.

Lauwers: Bert had eerder op de dag al met Els Van Weert, de waarnemend voorzitster en een van zijn vertrouwelingen, gepraat en zij heeft geprobeerd om hem van idee te doen veranderen. Daarna heeft hij nog een gesprek gehad met zijn vader en met Paul Van Grembergen, maar het was al te laat.

Bex: Het was voor ons meteen duidelijk dat zijn beslissing onomkeerbaar was.

In welke mate heeft het beruchte interview van 14 mei in ‘Het Laatste Nieuws’, waarin Anciaux aangaf een kartel met SP.A te willen, bijgedragen tot de deconfiture van Spirit?

De Cock: Dat heeft schokgolven veroorzaakt. Wij deelden zijn analyse, maar hij had weer geen slechter moment kunnen kiezen om die wereldkundig te maken.

Bex: Goed, maar hij heeft zo wel een taboe doorbroken: tot dat moment was het ondenkbaar dat mensen uit Vlaams-nationalistische hoek met socialisten zouden praten.

Lauwers: In ieder geval had hij eerst met de partij moeten overleggen.

Hij heeft Spirit in dat interview plots een heel andere invulling gegeven.

Roegiers: Dat klopt niet helemaal. Bij de oprichting van Spirit stond al vast dat we eind juni een evaluatie zouden maken. Daarbij hebben we een samenwerking nooit uitgesloten.

Lauwers: Toch is er iets van waar. Wat Bert in dat interview heeft gezegd, was een goede analyse voor SP.A én voor hemzelf. Maar niet voor Spirit. Onze partij kan zich niet in de eerste plaats op sociaal zwakkeren richten. Zélf kan Bert dat wel: hij heeft een groot publiek en daarbij zitten ook sociaal zwakkeren die de politiek niet volgen, maar hem een sympathieke vinden. Maar Spirit als geheel heeft een ietwat intellectueel publiek dat het materieel niet slecht heeft en zich daardoor met immateriële dingen bezig kan houden. Daarom is een kartel tussen SP.A en Spirit net verdedigbaar: de doelgroepen vullen elkaar aan.

De Cock: Dat hebben we Bert ook allemaal gezegd. Denk niet dat we hem zo-maar hebben laten doen.

Lauwers: Hij heeft dat interview gegeven in de periode van de heisa rond Pim Fortuyn, de Franse verkiezingen en de moord op dat allochtone gezin in Schaarbeek. Hij reageerde daar heel emotioneel op. Het is inderdaad moeilijk om daar in de politiek mee om te gaan, maar het blijft wel heel authentiek. Bert is geen cynicus en dat siert hem.

Daarna besloot Spirit om toch op eigen houtje door te gaan. Maar een maand later maken jullie alsnog een bocht naar de SP.A.

Roegiers: Kort nadat we hadden besloten om alleen verder te werken, ging ook Fons Borginon naar de VLD. Dat heeft veel teweeggebracht. Daarna is in het partijbestuur afgesproken om discreet de mogelijkheden af te tasten.

Lauwers: In een eerste ronde hebben Els Van Weert en ik met delegaties van SP.A en Agalev gepraat. Daarna hebben ook Annemie Van de Casteele, Bart Staes en Sven Gatz aan de gesprekken deelgenomen.

En vervolgens is de keuze voor een kartel met SP.A in twee media bekend geraakt. Wie heeft jullie deze keer in snelheid genomen?

Lauwers: Ik weet het niet, maar ik geloof niet dat het lek bij Spirit zat.

Niet alleen De Gucht heeft politieke poker gespeeld?

Lauwers: Ook bij de SP.A wisten ze dat het idee van een kartel met Spirit niet als een bom bij hun achterban mocht inslaan.

Bex: Zij moeten hun mensen ook overtuigen.

Na het ontslag van Bert Anciaux hielden Els Van Weert en Geert Lambert aan de onderhandelingstafel aanvankelijk vol dat Spirit twee ministers moest behouden. Tactisch was dat nog te begrijpen, maar was het ook realistisch?

De Cock: Voor ons was het behoud van de bevoegdheden Cultuur en Jeugd essentieel.

Bex: Die vormen ons uithangbord en we wilden ze in geen geval prijsgeven. In die zin hebben Els en Geert schitterend werk geleverd.

Maar in de eindafrekening verliest Spirit een minister en krijgt de VLD er een minister bij.

Roegiers: De bijkomende moeilijkheid was dat er ook een nieuwe minister uit Brussel moest worden gevonden. Uiteindelijk heeft Spirit anderhalve minister behouden en kreeg De Gucht er een halve excellentie bij.

Wie moet Spirit nu trekken? Bert Anciaux? Volgens minister Paul Van Grem-bergen moet hij geen voorzitter worden.

De Cock: De algemene raad zal daarover in september beslissen. Volgens mij kan hij beter onze grootste militant worden, zoals hij zelf bij zijn ontslag als minister heeft voorgesteld.

Roegiers: Bert is een come back kid. De vraag is alleen of hij Spirit in de toekomst ook moet trekken. Els en Geert hebben vorige week hun kwaliteiten bewezen en daar moeten we gebruik van maken. Spirit kan werken zonder Bert als voorzitter en zelf heeft hij dat voorzitterschap niet nodig om politiek te functioneren.

Bex: We mogen daar nu geen uitspraken over doen, want de media zullen ons er achteraf op taxeren.

Roegiers: Ik druk me toch voorzichtig uit? Ik zeg ook niet dat Bert Spirit niet mág leiden.

Wordt het niet de grootste uitdaging om hem deze keer wel ‘binnen de lijnen’ te houden?

Bex: Zolang we Bert kunnen uitleggen dat we het op bepaalde punten of momenten niet met hem eens zijn, is er geen probleem. Binnen Spirit kunnen wij hem tenminste tegenspreken, en dat doen we ook. In andere partijen daarentegen knikt iedereen braafjes ‘ja’ als de voorzitter of een ander kopstuk heeft gesproken.

Maar kan Spirit nog verdragen dat haar ‘grootste militant’ een soort vrijbuiterspositie inneemt?

Lauwers: Het is nu duidelijk dat we als autonome partij voor een kartel met de SP.A gaan. Bert zal vanzelfsprekend bij de onderhandelingen betrokken zijn. Intussen kan hij Spirit voort op de kaart helpen zetten. Na zijn ontslag als minister heeft hij geen rechtstreeks forum meer, maar hij zal wel van zich laten horen. Al moeten er geen grote koerswijzigingen meer worden verwacht. Soms zegt men wel dat Bert onberekenbaar is, maar ik denk dat het veeleer onberekendheid is.

De Cock: In de buik van Bert zit veel verstand. Zijn zwakte is tegelijkertijd zijn sterkte. Hij kan mensen vasthouden, maar biedt daarom niet altijd een houvast.

Door zijn solo-optredens verliest hij inderdaad voortdurend ‘politieke vrienden’, zoals Sven Gatz.

Roegiers: Van midden mei tot vorige week maandag heeft Sven op de bijeenkomsten van Spirit kritische bedenkingen gemaakt, maar zich wel steeds achter de beslissingen geschaard.

De Cock: Ook op het weekend van het partijbestuur in Genk heeft hij dat gedaan. Ach, ik begrijp Gatz niet.

Hij vond dat Spirit ‘een virtuele partij’ geworden was.

Bex: Dat is niet juist. Op het vlak van de partijwerking zie ik geen verschil tussen de VU en Spirit. De voorbije maanden heb ik op geen enkel moment het gevoel gehad dat ik niet langer deel uitmaakte van een volwaardige partij.

Maar dan wel van een partij die het vertrek van haar parlementsleden niet kon tegenhouden. Heeft Spirit nog genoeg gewicht voor de kartelonderhandelingen met SP.A?

Bex: Uiteraard speelt de kracht van het getal mee en is Spirit veel kleiner dan de SP.A. Maar Patrick Janssens heeft gezegd dat wij een evenwaardige partner zijn en ik hou hem daaraan.

Lauwers: Spirit is aantrekkelijk omdat we jonge mensen kunnen aanspreken en omdat we ook politiek daklozen kunnen overhalen. Dat publiek kan de SP.A alleen nooit bereiken. Onze samenwerking zal geen ideologisch maar een strategisch kartel zijn. En zelfs als dat maar twee procent méér stemmen zou opleveren, is het effect op de zetelverdeling groot.

Er zal dus aardig worden gebakkeleid over de lijstvorming. Is Spirit daarvoor gewapend?

Lauwers: Wie SP.A en Spirit naar voren schuiven, is hun zaak. Maar er zal een eerlijke verdeling moeten komen van de verkiesbare kandidaten – mannen en vrouwen, gespreid over alle provinciale kieskringen.

Een politieke wetmatigheid wil dat een kartel nooit langer dan één verkiezing standhoudt.

Lauwers: Het kan natuurlijk dat het kartel om een of andere reden uit elkaar valt. Maar er worden in ieder geval afspraken gemaakt voor de verkiezingen van 2003 én 2004. We gaan voor dat kartel en we zien wel waar we uitkomen. Eén ding staat vast: wij blijven.

Patrick Martens

‘Spirit kan werken zonder Bert Anciaux als voorzitter, en zelf heeft hij dat voorzitterschap niet nodig om politiek te functioneren.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content