Seropositieve asielzoekers krijgen van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) haast systematisch een negatief antwoord op hun vraag om medische regularisatie. Volgens de behandelende dokters komt uitwijzing in de praktijk niet zelden neer op een doodvonnis.
Dokter Rémy Demeester van het aidsreferentiecentrum in Charleroi, een van de elf gespecialiseerde centra in ons land waar mensen met aids en hiv worden behandeld, is een geëngageerd man. Hij zou al zijn tijd willen stoppen in de zorg om zijn patiënten, maar vaker dan hem lief is staat hij tegenwoordig samen met zijn collega’s op de barricaden om te strijden voor een menswaardige behandeling van patiënten die niet over een verblijfsvergunning beschikken. In zijn centrum gaat het om ongeveer 10 procent van alle zieken.
‘Tot 2010 werden de meeste seropositieve asielzoekers uiteindelijk geregulariseerd, omdat de benodigde medische zorg in hun thuislanden erg gebrekkig is. Dankzij die regularisatie kunnen die patiënten hier studeren, werken en een normaal leven leiden’, zegt Rémy Demeester.
In 2012 werd een zogenaamde medische filter ingesteld om fraude in de medische regularisatieprocedure te bestrijden. Die filter blijkt in de praktijk een haast ondoorlatende firewall. Op grond van artikel 9ter kan iemand die heel ernstig ziek is en in zijn of haar thuisland niet de nodige behandeling kan krijgen, een verblijf om medische redenen in België aanvragen. Sinds de invoering van de medische filter worden meer dan vier op de vijf aanvragen niet-ontvankelijk verklaard. Gevolg: in 2013 kreeg nog slechts 1,6 procent van de medische regularisatieaanvragen een gunstig advies.
Juridische argumenten
‘De DVZ reikt alleen nog weigeringen uit aan seropositieve asielzoekers’, aldus Demeester. ‘Vaak op grond van juridische, veeleer dan op grond van medische argumenten. Soms gaat het om patiënten die maandenlang in het ziekenhuis hebben gelegen met zware infecties – het gevolg van een verzwakt immuunsysteem. Mensen die van de dood zijn gered en die dankzij de juiste therapie een menswaardig bestaan zouden kunnen leiden, krijgen vervolgens het bevel om het grondgebied te verlaten.’
Ze worden teruggestuurd naar arme Afrikaanse landen zoals Congo, Guinee, Togo, Burkina Faso of Nigeria, waar slechts een minderheid van hiv-besmette patiënten ook echt antiretrovirale therapie ontvangt. Volgens dokter Demeester staat terugsturen daarom niet zelden gelijk aan een ter dood veroordeling. ‘Antiretrovirale middelen zijn cruciaal voor het overleven van deze seropositieve patiënten. Maar in hun eigen land raken ze daar heel moeilijk aan. Liever verdwijnen afgewezen asielzoekers dus in de clandestiniteit, waardoor wij ze als arts vaak uit het oog verliezen, of doen ze een nieuwe aanvraag in een ander Europees land.’
Dokter Demeester houdt nauwgezet informatie over zijn buitenlandse patiënten bij. De 45 asielzoekers (op in totaal 302 patiënten) die hij tussen 1 juli 2012 en 1 juli 2014 in Charleroi heeft gevolgd, vertelt hij, dienden allemaal eerst een asielaanvraag in. De meesten van hen zijn immers politieke vluchtelingen, die hun seropositieve status pas na hun aankomst in België hebben ontdekt. Van 29 patiënten werd de asielaanvraag geweigerd, 4 zijn intussen geregulariseerd, 4 wachten nog op een antwoord en 8 zijn met de noorderzon vertrokken.
Daarnaast hebben 31 van hen ook een regularisatieaanvraag om medische redenen ingediend. ’18 kregen een weigering, 7 wachten op een antwoord en 6 ben ik uit het oog verloren. Het komt erop neer, verzucht de arts, ‘dat van de 45 asielzoekers die wij de voorbije twee jaar hebben behandeld, we er nog 23 kunnen opvolgen, de helft dus.’
Grace
Ook hun vaak intrieste verhalen tekent de dokter op. Zoals dat van Grace (39), afkomstig uit Tanzania. ‘De vrouw werd daar verkracht en positief getest op tbc en hiv. Begin 2009 verslechterde haar toestand dramatisch en emigreerde ze naar België. Ze diende een verblijfsaanvraag in, maar die werd afgewezen in 2013. Volgens de DVZ vormt haar ziekte in dit stadium geen echte bedreiging voor haar leven en is antiretrovirale therapie voldoende beschikbaar in Tanzania. Wat niet klopt, de meerderheid van de hiv-patiënten krijgt er helemaal geen behandeling. Grace kreeg een uitwijzingsbevel, maar weigert te vertrekken. De vrouw is wanhopig, bang om te sterven als ze naar haar land terugkeert, en kreeg gedurende vele maanden geen enkele medische of financiële hulp.’
Samen met 104 collega-aidsdokters uit heel het land schreef Rémy Demeester in mei vorig jaar een brief aan alle federale parlementsleden en senatoren waarin ze de manier waarop de DVZ de medische regularisatieaanvragen behandelt aan de kaak stellen en een doorlichting van de betrokken afdeling vragen. Mede daardoor, en door herhaalde klachten van zieke asielzoekers, voert de federale ombudsman nu een grondig onderzoek uit naar de werkwijze van de DVZ.
Artikel 9ter, dat de voorwaarden voor medische regularisatie bepaalt, is op papier ‘heel ruimhartig’, aldus Marc Ingelbrecht, die als raadgevend arts bij de DVZ medische regularisatieaanvragen moest beoordelen. Na een jaar hield hij het er voor bekeken. ‘Eenieder wiens fysieke of psychische integriteit in gevaar is en in zijn land van herkomst geen aanspraak op adequate behandeling dreigt te kunnen maken, kan verblijf aanvragen. Maar de DVZ is 9ter zo restrictief gaan interpreteren, dat wij als raadgevende artsen haast alleen nog maar negatieve adviezen konden geven. Gevaar voor de fysieke of psychische integriteit werd vertaald als ‘een direct levensbedreigende ziekte’. Als wij dan vroegen wat dat precies inhield, luidde het antwoord: doodgaan binnen de drie maanden. Dat waren natuurlijk geen schriftelijke beleidsregels, maar dat is ons in vergaderingen uitdrukkelijk zo meegedeeld. En dan komt haast niemand meer in aanmerking. Van iemand met aids weet je dat hij zal sterven zonder de juiste behandeling, maar je kunt als arts nooit vooraf zeggen of dat een kwestie van maanden of jaren is.’
Eén apotheek
Ook de manier waarop de DVZ haar weigeringen motiveert, met verwijzingen naar de beschikbare zorg in de landen van herkomst van de aanvragers, doet menige wenkbrauw fronsen. De DVZ doet daarvoor een beroep op medische databanken en informatie die ambassades en consulaten verstrekken. ‘Maar het volstond eigenlijk dat ergens in het betrokken land één arts, één ziekenhuis, of één apotheek aanwezig was waar de geneesmiddelen te krijgen waren. Er zijn maar heel weinig landen waarvan het internet zal zeggen dat er volstrekt niets beschikbaar is. Mij schiet op dit moment alleen Zuid-Sudan te binnen.’
Volgens aidsdokters zoals Rémy Demeester is de huidige toepassing van artikel 9ter strijdig met hun medische deontologie en met de mensenrechten van de asielzoekers. Ze is ook contraproductief in de internationale strijd tegen aids, waarin ook België zich engageert. ‘Er zijn op dit moment 35 miljoen hiv-besmettingen in de wereld’, zegt Demeester. ‘Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zouden 26 miljoen daarvan met antiretrovirale therapie moeten worden behandeld. We zitten op dit moment aan iets meer dan 10 miljoen. Slechts 40 procent van de mensen die het nodig hebben, krijgen dus de nodige geneesmiddelen. Jaarlijks sterven in Afrika nog altijd meer dan een miljoen mensen aan de gevolgen van aids. Dan moet het toch mogelijk zijn die paar tientallen zieken per jaar, die wij hier goed kunnen verzorgen, te regulariseren, en zodoende het risico op de verdere verspreiding van het virus, bij ons en wereldwijd, tegen te gaan.’
DOOR HAN RENARD EN PHILIPPE ENGELS
‘Mensen die dankzij de juiste therapie een menswaardig bestaan zouden kunnen leiden, krijgen het bevel om het grondgebied te verlaten.’
