Is er leven na het gezond verstand?

Velen hebben er aan getwijfeld, maar Dedecker is ook maar een mens.

Op 14 juni kondigde Jean-Marie Dedecker aan een stap opzij te willen zetten als partijvoorzitter. Zó lang, zó alleen, zóveel verantwoordelijkheid dragen en dan zóveel electorale billenkoek als cadeau voor zijn 58ste verjaardag… Velen hebben er aan getwijfeld, maar Dedecker is ook maar een mens. Zoiets hou je maar vol zolang er een parfum van succes hangt. Dat is nu weg en niets wijst erop dat het (spoedig) terug zal keren.

Die stap lijkt wel het democratisch gehalte van LDD ten goede te komen. Dedecker heeft altijd beseft dat er iets schortte met zijn partijstructuur, maar zijn drang te domineren was zo sterk. Door een partij naar jezelf te noemen, geef je jezelf immers ondemocratisch veel macht binnen die partij. Dedecker kon bij de VLD wel bezield liberaal zijn en tegelijk zijn liberale voorzitters (De Gucht en Somers) permanent schofferen, maar je kan toch geen bezield aanhanger zijn van Lijst Dedecker én een hekel hebben aan Dedecker? Maar geen nood, de al zo vaak aangekondigde naamsverandering van de partij werd recent opnieuw aangekondigd.

Zo’n stap opzij vergroot echter niet de levensvatbaarheid van de partij. Die zal harder dan ooit moeten knokken om te overleven. Het probleem ligt niet in de ideologie, maar in het feit dat de partij werd opgebouwd rond één persoon, rond het ego van een ondertussen gekwetste leeuw.

In zijn studie over massa’s – Massenpsychologie und Ich-Analyse (1921) – stelde Sigmund Freud dat destijds in de Kerk en in het leger de voorspiegeling heerste dat er een hoofd is dat elk lid van de massa gelijk liefheeft. En voor zover de uitwendige dwang het toelaat, zouden Kerk en leger prompt uiteenvallen bij het verdwijnen van dat beeld. Daarbij gaf Freud indrukwekkende historische voorbeelden. Omdat Christus de gelovigen gelijk liefheeft, beschouwen zij elkaar als broeders en omdat de veldheer zijn soldaten gelijk liefheeft, beschouwen zij elkaar als strijdmakkers. Volgens Freud waren zowel gelovigen als militairen libidineus gebonden aan hun leider, maar ook aan de andere leden van respectievelijk Kerk en leger.

De onvermijdelijke gevolgen van het slaken van de gevoelsbindingen die de massa binden zouden paniek en desintegratie zijn. Als typische aanleiding noemde Freud het verlies van de leider. Die paniek mag hier niet begrepen worden als hysterie, maar als veralgemeend angstgevoel binnen de massa. De bindingen tussen de volgelingen zouden het daardoor begeven ‘en de massa verstuift als een flesje Bologneser waarvan de kop werd afgebroken’, aldus Freud. Hij stelde dat hij voor zijn studie Kerk en leger als casussen had genomen, omdat dat duurzame kunstmatige massa’s zijn, met stevige gevoelsbindingen tussen de leden.

En dus als die massa’s al desintegreren bij het wegvallen van een sterke leider, dan geldt dat zeker ook voor vluchtige massa’s, zoals het geval is bij de groep die zich rond Dedecker schaarden bij zijn blitz-overwinningen (die hij weliswaar meer in peilingen haalde dan bij verkiezingen).

Toch besprak Freud ook een casus van een vluchtige kunstmatige massa, namelijk die van meisjes die na het concert een zanger bestormen. Men zou verwachten dat zij jaloers zijn op elkaar, toch zijn ze solidair in hun hysterie. In plaats van elkaars haren uit te trekken, zouden ze met plezier een haarkrul van hun idool onder elkaar verdelen, aldus Freud. De afstand tussen het idool en de fans is immers zo groot dat iedere fan weet dat de medefans geen reële concurrenten zijn.

Het is echter ondenkbaar dat zo’n massa ongestoord blijft voortbestaan na het wegvallen van haar idool. Heeft Elvis – the King forever – überhaupt nog een fanclub? Iemand nog gehoord van het Diana-fonds dat na het overlijden van de prinses met veel poeha werd opgericht? Het rigide Britse koningshuis kon trouwens ongestraft de oude draad terug oppikken na het verdwijnen van die charismatische rebel. De partij Lijst Pim Fortuyn zakte als een pudding in elkaar na de moord op Fortuyn. En de moord op de Yitzak Rabin heeft zijn vredesbesprekingen het moeras ingeduwd.

Maar Dedecker zou enkel een sabbatsjaar nemen. De vraag blijft daarom of de partijstructuur wel echt democratischer zal worden. De partij riskeert er trouwens haar handelsmerk mee te verloochenen. Als LDD nu even een marionet als voorzitter aanstelt om Godfather Dedecker zijn schoonheidsslaapje te gunnen, dan is de partij niet langer recht voor de raap. Voor heel Vlaanderen zei Dedecker grijnzend dat die arme Lode Vereeck voortaan het voorlaatste woord heeft binnen de partij. Natuurlijk is Jean-Marie geen oude wijze die vrijblijvend goede raad geeft. Hij blijft een man van heupworpen en houtgrepen, alleen zal hij dat nu even verdoezelen.

Freud had zijn studie over massa’s gebaseerd op het werk Psychologie des foules van Gustave Le Bon, waarin beschreven werd hoe individuen hun verantwoordelijkheidsgevoel en twijfels verliezen in de massa. Le Bon stelde ook dat de persoon die voordeel wil halen uit een massa, best geen rationele argumenten hanteert, maar haar beter voortdurend dezelfde simplistische en fascinerende beelden kan voorhouden. Zo is ‘het gezond verstand’ een doodklopper die echte argumenten kan overschaduwen binnen LDD.

Maar als de partijleden het nu plots zelf moeten redden, wacht hen een wespennest. Wat een vluchtige massa bindt is eerder de muzikant dan zijn muziek en eerder de politicus dan zijn ideeën. Michael Jackson en Elvis Presley hebben vandaag meer imitators dan fans en zo zullen ook Jean-Marie’s getrouwe partijleden plots tot het inzicht komen zelf over gezond verstand te beschikken. En het gezond verstand van de ene zal botsen met dat van de andere. Zo dreigen in het komende jaar Dedecker zijn groupies alsnog elkaars haren uit te trekken in plaats van zijn krullen met elkaar te delen. Prettig sabbatsjaar Jean-Marie.

Luk Sanders – docent Wijsbegeerte

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content