Theater: Maria Vaart, Het Gevolg

Stille waters, diepe gronden. Met ‘Maria Vaart’ legt theaterproductiehuis Het Gevolg een derde litteken in het Kempische landschap bloot.

STILLE WATERS, DIEPE GRONDEN

Sinds de negentiende eeuw doorklieft het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten, in de volksmond ‘de vaart’ genoemd, het Kempische landschap. Oorspronkelijk werd het kanaal gegraven om Antwerpen te verbinden de Maasvallei en zo de arme Kempen (“Siberië in het midden van een woestijn,” volgens toenmalig Turnhouts burgemeester J.A.A. Dierckx) te voorzien van water en mest. Het zouden echter niet de vruchtbare akkers zijn maar de kleilagen, die men ontdekte bij het uitgraven van het kanaal, die voor een economische bloei zorgden. Het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten is tot op heden een druk bevaren scheepsweg. (uit ‘Vaart & Statie’, Joris Segers, uitgave van de Warande, 1996)

‘Littekens in het landschap’. Onder die poëtische noemer startte de Turnhoutse theaterproductiehuis Het Gevolg in 2006 met een reeks voorstellingen, die het mentale en fysieke landschap van de Kempen en meerbepaald de streek rond Turnhout in de kijker zetten.

In ‘Paradijs voor futlozen’ (2006) speelden Nico Sturm en Bruno Vanden Broecke tussen de bierblikjes op een braakliggend terrein in het dorpje Wortel, waar vroeger een landloperskolonie gevestigd was. In ‘Het gras is altijd geeler’ (2008) speelde hetzelfde duo versterkt met acteur Stefaan Degand én een witte pony in een oude schuur nabij Geel, de gemeente die bekend staat om haar speciale verplegingsmodel, waarbij psychiatrische patiënten opgevangen worden door lokale gezinnen.

Ditmaal is er ‘Maria Vaart’ (***) dat inzoomt op een andere litteken in het landschap: het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten, en zijn bewoners, de binnenschippers. De voorstelling speelt in een bocht van het kanaal, aan de Zwaaikom in Rijkevorsel, in het binnenruim van een schip met de avontuurlijke naam Spartivento (‘gejaagd door de wind’).

Binnenschipperksind

Binnenschippers: het is een met uitsterven bedreigd volk. Het beroep van vaders op zonen en lange uren op eenzame waters kan de meeste zonen niet meer bekoren en zij die vanuit hun romantische ziel verknocht zijn aan de binnenwaters balanceren tussen schip en wal, op de rand van het faillissement. Maar vroeger in de economisch gloriejaren van de binnenscheepvaart waren er zelfs speciale scholen voor schipperskinderen. Scholen met een internaat zoals zovelen, alleen verbleven die kinderen er ook vaak in de weekends, gingen ze maar om de maand naar huis en soms zelfs dat niet. Samen met de kinderen van foorkramers (dat andere reizende volkje waarmee ze altijd boel hadden) waren ze net geen wezen. Kinderen van bijna geen ouders.

Wie kan er beter over de binnenschippers toneel schrijven, dan iemand die het zelf meegemaakt heeft? dachten ze bij Het Gevolg en ze klopten aan bij Stefan Perceval, die samen met zijn theaterbroers Luk en Peter Perceval afstamt van binnenschippers. Maar naar wat we doorheen de jaren op en tussen de regels door aan producties van de broers hebben gezien, is dat lang niet het enige autobiografische aspect dat we in ‘Maria Vaart’ terugvinden: de verstoorde moeder-kind relatie, de afwezige vader en dominante moeder, die genetische kramp in het liefde kunnen geven en ontvangen … in het leven van de Percevals zijn dergelijke ‘klassieke’ toneelthemata uit het leven gegrepen.

Moeder Maria

Het is dan ook niet toevallig dat het titelpersonage van dit stuk – naar Ma Perceval, Marie – de naam Maria, moeder van alle moeders, draagt. Deze Maria (de jonge actrice Marit Stocker) is geboren en getogen op de Vlaamse binnenwateren en wordt als dochter van vijf al meteen meegesleept in de strijd der seksen. “Hier wordt een oorlog uitgevochten tussen man en vrouw,” sist haar moeder (Sien Eggers) alvorens die zich van het leven berooft, het graf ingejaagd door haar overspelige man en haar eigen zwartgallige gedachten. De minnares van haar vader en ‘nieuwe moeder’ van Maria (An Nelissen) stuurt vervolgens het kind op internaat bij hardvochtige nonnen (“je punisse, tu punisse, ils punissent!”). Wanneer Maria later zelf moeder is van een zoon – de vader van het kind koos zo snel hij kon weer voet aan wal – dreigt de geschiedenis zich weer te herhalen. Het water loopt binnen en Maria schuurt de vloer, elke hoek, elke plank, en het leven verstrijkt. Maar dan beseft Maria, dat zoals een kanaal de loop van het water kan bepalen, we ook in staat zijn onze eigen levensloop te bepalen.

“Ga en huil vanbinnen,” zegt de geest van Maria’s moeder en vanbuiten lacht Maria om wat haar dode moeder in haar hoofd vertelt. Het is knap hoe de schrijver Perceval hier een psychologisch portret schetst: een portret van binnenschippers, luidruchtig vanbuiten maar binnenvetters wat hun gevoelens betreft. Een portret van moeders hoewel afwezig want dood zo levensbeheersend immer aanwezig voor hun kind. En een portret van drie vrouwen in hun rivaliteit voor een afwezige man/vader hun eigen kans op geluk vernietigend. Of hoe elke vorm van afwezigheid soms de sterkste vorm van aanwezigheid wordt, puur uit compensatie.

Traag water

Het binnenruim van het schip is omgebouwd tot een prachtige theaterzaal (eerlijk, het zou jammer zijn mocht men dit schip alleen maar voor deze ene productie gebruiken). Scenograaf Jan Strobbe, met wie Stefan Perceval al veelvuldig samenwerkte (denk aan HETPALEIS-drieluik ‘Trilogie voor Moeder de Vrouw’, jawel ook al over moeders), is er opnieuw in geslaagd om met een ‘sobere’ scène een krachtig beeld neer te zetten.

In de achterwand van het schip werd een verstelbare spiegel gemonteerd die – wanneer de luiken van het schip zich openen – de lucht en de bomen reflecteert, en – naar beneden gekanteld – de plankieren vloer van het schip. Het is een boeiend spel met de natuurelementen en een – in vergelijking met wat doorgaans zou gebruikt worden, videoprojecties – een natuurlijke ingreep om het verstilde effect van een binnenschip, dat vaart op stille waters, weer te geven.

Het is met eenzelfde trage tempo als het water dat je ook de levens van de personages binnenvaart en dat zich stilaan steeds meer aspecten van hun geheime levens onthullen. Tegelijk is ‘Maria Vaart’ ook een reis doorheen de geschiedenis, van de doodskisten die per schip werden vervoert in oorlogstijd, tot de vreugdekermis bij de bevrijding. Een tijdreis die meegedragen wordt door de sfeervolle muziekkeuze.

Drie eilandjes

Niettegenstaande de geslaagde tekst en setting blijven we acteergewijs wat op ons honger zitten. Sien Eggers sterft als moederfiguur al aan het begin van de voorstelling, vanaf dan ageert ze als een schim op de achtergrond, een gestalte die soms haar kind ook letterlijk versmacht in haar omhelzing. Nelissen krijgt in het stuk wat te lang de eenduidige rol van de boze stiefmoeder maar dat kantelt aan het einde wanneer de machtsverhoudingen veranderen en haar personage als dementerende oudje oog in oog – en tand om tand – komt te staan met de volwassen geworden Maria. Stocker heeft de niet gemakkelijke opdracht zich staande te moeten houden tegenover deze twee ervaren actrices. Het is dan ook met enige stroefheid en te onechte theatrale stem dat ze ‘Maria Vaart’ op gang trekt, een stroefheid die des te meer opvalt omdat ze ook de vertellende rol op zich neemt. Naarmate de dramatiek het stuk binnensijpelt, stroomt haar spel ook vlotter.

Het is echter niet toevallig dat we de drie vrouwenrollen hier afzonderlijk bespreken. Ligt het deels aan de tekst, de drie vrouwen tonen zich hier als aparte spel-eilandjes, waardoor de schoonheid van samenspel nauwelijks kans krijgt. Nu valt er wat te zeggen voor een intimistisch drieluik waarin iedereen zijn ding doet maar er is dat euvel waar we bij Stefan Perceval toch wel vaker op stoten. Zijn gevoelige beeldrijke teksten en zijn oog voor sobere maar bijzonder suggestieve decors missen vaak hun weerklank in zijn acteursregie, waarin iedereen zijn rolletje mag opvoeren en invullen, maar die een overkoepelend concept en vooral durf mist.

Liv Laveyne

Tot en met 25 september op locatie (Zuiderdijk, Rijkevorsel). www.hetgevolg.be

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content