Het bloedbad in Beslan heeft Rusland geschokt. Tsjetsjenië wacht op de gevolgen.

Bronnen: The Economist, Der Spiegel

‘Ze hebben ons de oorlog verklaard’, zei een nieuwslezer op de Russische televisie over Beslan. Was dat zo? De gijzelnemers kozen – dat staat vast – voor de meest onschuldige tegenstanders, ze kozen de eerste dag van het schooljaar, ze lieten de kinderen niet eten en drinken en hielden ze in een oververhitte gymnastiekzaal vast. En toen na de eerste bom een aantal van hen vluchtten, schoten ze hen neer. Dat is volgens het internationaal recht een oorlogsmisdaad. Terreur is oorlog, daar twijfelen de meeste Russen al lang niet meer aan.

‘Ze’ zijn volgens de verklaringen van Russische leiders, niet alleen de gijzelnemers maar ook internationale terroristen die banden hebben met Al-Qaeda en vooral de Tsjetsjeense leiders Aslan Maschadov – ooit democratisch verkozen president – en de warlord Sjamil Basajev. Er is ondertussen evenwel grote twijfel gerezen over de officiële Russische verklaringen.

Wat zeker is: de enige eis van de gijzelnemers was dat alle Russische troepen Tsjetsjenië moeten verlaten. Wat vrijwel zeker is: dat Sjamil Basajev achter de aanslag zit. Basajev ontkent dat, hij beweert dat zijn enige doel is de Russen gewapenderhand uit Tsjetsjenië te verjagen, maar hij heeft al eerder dergelijke acties bevolen. In juni 1995 overviel hij een hospitaal in Budjennovsk (Rusland) en in oktober 2002 gijzelden zijn aanhangers het publiek van een theater in Moskou. Maschadov zou Basajev na die gijzeling uit de organisatie hebben gestoten. Ook Maschadov ontkent, via zijn woordvoerder in Londen, elke betrokkenheid. Hij heeft nog nooit buiten Tsjetsjenië geopereerd.

Ook de Russische president Vladimir Poetin heeft het in zijn toespraken over oorlog. De maatregelen die hij tot nog toe aankondigde, beloven een nog hardere confrontatie: een prijs op het hoofd van Maschadov en Basajev, preventieve oorlog tegen opleidingskampen voor terroristen, meer steun voor de pro-Russische regering in Tsjetsjenië en meer geld en strengere wetten voor de ‘oorlog tegen de terreur’.

Oorlogstaal kan een volk verenigen, zoals George W. Bush bewees. Maar Bush bewees ook dat regeringen die ten oorlog trekken, niet enkel de oorlog maar ook de vrede moeten winnen. En dat kan alleen als de uitkomst van die oorlog voor de bevolking de goede oplossing biedt.

De basis van het conflict in Tsjetsjenië ligt in elk geval niet in de ideologie van Al-Qaeda, al kon die zich wel vasthechten op veel frustratie. Het conflict in Tsjetsjenië is het gevolg van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de poging om het versplinterde rijk weer te herstellen.

Moskou heeft geprobeerd de Tsjetsjeense bewegingen die een autonome republiek willen, weg te schieten, wat mislukte. De tweede weg was ervoor zorgen dat een schijnautonomie ontstond en een marionettenregering gekozen werd. Ook dat mislukte. De derde poging is nog gevaarlijker: Al-Qaeda inroepen, is het hele probleem internationaliseren en meteen alle onderhandelingen afbreken.

Ondertussen is in het platgebombardeerde Tsjetsjenië corruptie de enige manier om te overleven. Door het oplaaien van de gevechten worden de buurrepublieken meegezogen in het conflict. Die dienen immers als veilige haven voor de Tsjetsjeense rebellen, en Moskou heeft nu gezworen hen tot daar te achtervolgen. Tegelijk bestaat de kans dat het conflict helemaal etnisch en religieus wordt: christenen tegen moslims, Ingoesjeten tegen Osseten.

Tenzij er een oplossing komt voor Tsjetsjenië. Gezien de meeste Tsjetsjenen autonomie willen, moet dat het streefdoel zijn. Dat kan niet meteen, daar is het land te kapot voor. Nu de Russische troepen weg halen, zou enkel de warlords in de kaart spelen. Maar op termijn moet het mogelijk zijn dat de gematigde leiders – Maschadov was er zo één – de steun krijgen die ze verdienen. Daar kan het Westen wel bij helpen. Door druk op Poetin uit te oefenen en door hulp te geven die dit keer komt bij de mensen die het nodig hebben.

M.V.