‘De dag dat ik de gele ster op mijn jas bevestigde, werd ik me ervan bewust dat ik Joods ben’

Hannah Nadel toont haar davidster. © Nir Kafri

De Joodse Hannah Nadel belandde tijdens de Tweede Wereldoorlog als dienstmeisje in het Brusselse huis van de zus van Léon Degrelle en ontsnapte zo aan de Jodenvervolging. Journaliste Simone Korkus vertelt in Het dienstmeisje van Degrelle. Knack biedt u een passage uit het boek aan.

Op maandag 15 juni 1942, begaven Elias, Havah en Hannah zich naar het kantoor van de VJB (Vereeniging van Joden in België, nvdr.) om hun gele davidster oftewel Jodenster op te halen.

De verordening inzake de draagplicht van de Jodenster zou die dag om 20.00 uur van kracht worden. Deze verordening bepaalde dat alle Joden ouder dan zes jaar in het openbaar duidelijk zichtbaar de ster moesten dragen.

Het leek wel of alle Joden die maandag hun ster ophaalden.

Hannah Nadel

Er was nogal wat te doen geweest over de uitdeling van de sterren. Aanvankelijk had de verordening bepaald dat de Joden hun ster moesten afhalen bij de gemeente waar ze waren ingeschreven. Op 4 juni kondigde de Brusselse Conferentie van Burgemeesters echter problemen aan met de distributie van de sterren. Het was niet duidelijk of hier humane, principiële redenen, juridische motieven of overbelasting van de diensten aan ten grondslag lagen. Brussel telde inmiddels een grote Joodse bevolking (ongeveer 22.000) en de uitdeling zou een enorme werklast opleveren. Een dag later schreef de Conferentie echter nadrukkelijk aan de Oberfeldkommandantur (OFK): ‘Wij kunnen het niet opbrengen ons te lenen tot een maatregel die een dergelijke directe aanval vormt op de menselijke waardigheid, wie het ook zij.’ Dat betekende dat de Oberfeldkommandantur de distributie zelf voor zijn rekening moest nemen.

Door gebrek aan voorraad en omdat de mensen niet kwamen opdagen — velen durfden hun ster niet bij de Kommandantur af te halen — had de OFK op 10 juni pas 672 sterren uitgedeeld. De OFK gaf de moed op en belastte de VJB met de uitdeling. Hannah heeft die dag nog in het geheugen: ‘Het leek wel of alle Joden die maandag hun ster ophaalden. Toen we bij het VJB-gebouw op de Handelskaai aankwamen, had zich al een grote mensenmassa verzameld. Ik zag Paul met zijn ouders voor in de rij staan en iets later arriveerden Maurice en Augusta. We moesten uren wachten, maar ja, dat waren we intussen gewend. Toen we aan de beurt waren, moest papa zich inschrijven, want dat had hij tot dan toe niet gedaan. Moeder en ik hoefden alleen maar onze identiteitskaart met de stempel Jude te tonen. We betaalden 0,75 frank en kregen een strookje met drie sterren.’

Dit is een deel van mijn identiteit. Het is mijn geschiedenis.

Hannah Nadel

Bij thuiskomst gingen Havah en Hannah direct aan de slag om de sterren op de revers van de jassen te naaien. Het waren zulke rafelige stukjes stof dat Hannah ze eerst omzoomde.

'De dag dat ik de gele ster op mijn jas bevestigde, werd ik me ervan bewust dat ik Joods ben'
© Polis

Dat was voor haar een keerpunt in haar leven, zegt Hannah. Ze had zich altijd onopvallend in de massa begeven en zich nooit anders gevoeld dan anderen, maar vanaf dit moment onderscheidde de kleine gele ster haar als ‘Jood’ van andere mensen. Hannah laat me haar davidster zien met de letter ‘J’ van ‘Jood’ opvallend in het midden van het gele vlak. Ze bewaart hem in een oud doosje voor chocolaatjes. Ik roep verbaasd uit: ‘Waarom bewaar je iets wat zo vernederend en beangstigend was, en een herinnering is aan de slechtste tijd van je leven?’ Ze laat de ster tussen haar vingers heen en weer gaan en zegt: ‘Omdat het een deel van mij is geworden. Begrijp je? Dit is een deel van mijn identiteit. Het is mijn geschiedenis. De dag dat ik de gele ster op mijn jas bevestigde, werd ik me ervan bewust dat ik Joods ben en dat dat voor de wereld wel degelijk iets uitmaakte.’

Ik kijk Hannah aan en ineens dringt het verschil tussen ons tot me door. Ik ben nooit afgerekend op mijn identiteit, nationaliteit, huidskleur of geloof. Ja, ik heb weleens gevoeld dat ik als vrouw harder moest werken dan mijn mannelijke collega’s om mij in mijn werk te profileren. De discriminatie ging dan heel subtiel en indirect. Maar ik voel niet, en heb ook nooit gevoeld dat ik anders ben dan anderen. Hannah voelt dat wel.

Het dienstmeisje van Degrelle door Simone Korkus, ISBN 978-94-6310-093-9, €22,50, 296 pagina’s.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content