Diego Maradona, 1 jaar later: ‘Er is geen heling, alleen melancholie’

Op 25 november 2020 overleed Diego Maradona, een van de beste en bovendien spraakmakendste voetballers in de geschiedenis. Een jaar na zijn dood zijn velen nog niet klaar met hem. Een verhaal van eindeloze rouw en pijnlijke rechtszaken.

The king is gone, but he’s not forgotten, zong Neil Young in ‘Hey hey, my my’. Wie dezer dagen door Buenos Aires loopt, kan dat alleen maar beamen. Op spandoeken, muurschilderingen en huizenhoge billboards prijkt het gelaat van Diego Armando Maradona, vaak dat van zijn jonge jaren, met de wilde zwarte haardos.

Op zaterdag 30 oktober zou Maradona 61 jaar geworden zijn. De dag werd uitgeroepen tot Día del Fútbol. In heel Argentinië vonden herdenkingen plaats. De spelers van de profteams liepen het veld op in shirts met de beeltenis van Pluisje. De aanvoerders mochten uitzonderlijk een armband dragen in hemelsblauw en wit, de kleuren van Argentinië, met daarop het silhouet van Maradona. Over heel het land werden amateur- en jeugdwedstrijden, van de hoogste tot de laagste afdelingen, even gepauzeerd in de tiende minuut – verwijzend naar het eeuwige nummer 10 van de legendarische speler – om plaats te maken voor een minuut applaus. Overal weerklonken liederen die ter ere van Maradona gecomponeerd werden. De fans juichten en zongen luidkeels mee.

Ook op 26 november, de dag waarop hij een jaar geleden overleed, zal Maradona herdacht worden. Maar het zijn in feite niet meer dan culminaties van de rouw die al een heel jaar aanhoudt. Argentinië is zijn superheld en zijn troetelkind kwijt, en voor sommigen komt dat nooit meer goed. Voetbalcommentator Andrés Cantor, befaamd vanwege zijn ellenlange ‘Gooooooaaal!!!’-kreten, verwoordde het in Sports Illustrated zo: ‘Hij speelde voetbal als geen ander. Ik hou van Lionel Messi, van Kylian Mbappé, van Cristiano Ronaldo, al die sterren van vandaag. Maar ik heb nog niemand gezien die Maradona benadert. Dus durf ik te zeggen dat, symbolisch, het voetbal met hem is gestorven.’

Er zijn nu bijna 365 dagen verstreken sinds het overlijden van Diego Maradona, maar postuum blijft hij de gemoederen beroeren. Het begon meteen na zijn dood, toen in volle coronamiserie tienduizenden Argentijnen samenstroomden aan het Casa Rosada, de residentie van de president, waar het lichaam van de voetballer lag opgebaard. Dat liep uit de hand toen de autoriteiten het dreigden weg te halen vooraleer de ganse menigte zijn respect had kunnen betuigen. Het kwam tot clashes met de oproerpolitie, die traangas en rubberkogels op de massa afvuurde. Sindsdien is het volk meermaals op straat gekomen, om zijn verdriet en gemis uit te schreeuwen, om shirts en foto’s te dragen naar de obelisk in het centrum van Buenos Aires waar voetbalclubs traditioneel hun triomfen vieren, maar ook om klaarheid te eisen in de rechtszaak die de schuldigen van Maradona’s dood moeten aanwijzen – daarover zo meteen meer.

Wraakengel

Het is wel degelijk het volk dat rouwt, niet alleen de fans. Maradona overstijgt het voetbal. De koortsige reacties na zijn dood, met jammerklachten, blinde adoratie, grote samenscholingen en uiteindelijk ook beschuldigingen en rechtszaken, is misschien nog het best te vergelijken met wat de dood van Michael Jackson in 2009 in de VS teweegbracht. In Argentinië was Diego Maradona beroemdheid nummer één.

Die heiligenverering heeft doorheen de jaren soms extreme vormen aangenomen. Op 30 oktober 1998, zijn 38e verjaardag, richtten drie mannen in de stad Rosario de Iglesia Maradoniana op, de Kerk van Maradona, een heuse religie gewijd aan de voetballer. Zij refereren naar hem met het acroniem D10S, waarin zowel het nummer 10 als het Spaanse woord voor God, Dios, vervat zit. En hun jaartelling begint in 1960, het geboortejaar van Maradona.

De vraag waarom een voetballer die weliswaar zijn land naar de hoogste bekroning leidde maar die daarnaast een soms minder frisse levenswandel had, dergelijke pieken van populariteit kon bereiken, werd al gesteld toen hij nog leefde en na zijn dood is dat niet veranderd. De parallel wordt dan altijd getrokken met dat andere Argentijnse icoon, Eva Perón, die de first lady was van 1946 tot haar vroegtijdige dood in 1952. Evita oversteeg de politiek zoals Maradona het voetbal oversteeg, ze groeide ook op in armoede maar eindigde aan de top van het land. Ze tilde het volk mee op, gaf de arbeiders en de armen weer hoop. Nobelprijswinnaar V.S. Naipaul schreef daarover: ‘Argentijnen haten middelmatigheid en zijn bang om middelmatig te zijn. Eva Perón gebruikte het als scheldwoord. Voor haar was de Argentijnse aristocratie middelmatig. En ze had gelijk. In enkele jaren tijd sloeg ze de mythe van Argentinië als een aristocratisch koloniaal land aan diggelen. Sindsdien is er geen andere mythe in de plaats gekomen.’ ( The Return of Eva Perón, 1980)

Naipaul zou daar enkele jaren later misschien anders over gedacht hebben, want in 1986 creëerde Diego Maradona zijn eigen mythe op het WK in Mexico. Pluisje leidde zijn land langs Zuid-Korea, Italië, Bulgarije, Uruguay, Engeland, België en West-Duitsland naar de wereldtitel. Maar er zijn nóg voetballers die Argentinië eer aan gedaan hebben. Mario Kempes werd met Argentinië al wereldkampioen in 1978 en het aantal keren dat Lionel Messi tot beste speler ter wereld werd uitgeroepen is allang niet meer op één hand te tellen. Waarom is het dan Maradona die zo wordt verafgood?

Een niet te onderschatten rol daarin speelt die memorabele kwartfinale van 1986 tegen Engeland (2-1). Met twee goals, één via een handsbal en één na een weergaloze slalom, velde Maradona de aartsvijand. In 1982 had Argentinië tegen de Engelsen oorlog gevoerd om de Falklands of Islas Malvinas, een eilandengroep voor de Argentijnse kust die tot de Britse overzeese gebieden behoort. Het verlies van de Falklandoorlog hakte er diep in bij de Argentijnen. Met zijn twee doelpunten tegen Engeland nam Maradona de rol van wraakengel op zich. Hij sprak daar nadien zelf over in termen van immanente gerechtigheid (‘de hand van God’) en zijn landgenoten lachten bij dat sluwe bedrog jegens de Engelsen in hun vuistje: nu is het aan ons om jullie te naaien op een manier die jullie nog jaren zal heugen! De Argentijnen konden weer fier zijn.

Dat was toch wel anders geweest in 1978, toen Argentinië ook wereldkampioen werd, in eigen land dan nog. Argentinië kreunde toen onder de dictatuur van de militaire junta geleid door Jorge Videla. De Albiceleste won dan wel het WK, maar voor veel Argentijnen was dat tegelijk een overwinning voor de junta, die een schrikbewind voerde. Burgers werden bij wijze van spreken in de schaduw van de stadions gemarteld, velen van hen verdwenen en keerden nooit terug. Het was een vuil WK in een land met een vuile tiran. En dan werd in 1982 ook nog de Falklandoorlog verloren. Pas in 1983 zegevierde de democratie en kwamen er weer vrije verkiezingen – uitgerekend op 30 oktober, de verjaardag van de nog jonge maar al populaire Diego Maradona – die de gematigde president Raúl Alfonsín aan de macht brachten. En die hernieuwde democratie won drie jaar later meteen het eerste wereldkampioenschap voetbal dat op haar pad kwam. Viva Argentina!

Underdog

Naast de politieke achtergrond die in zijn voordeel speelde, beantwoordde Maradona ook aan twee archetypes, dat van de pibe en dat van de picaro. Met zijn warrige haren en gezicht vol vegen was de kleine Diego een echte pibe, een jongetje uit de sloppenwijken dat door zijn sluwheid en instincten de meerdere kon zijn van degenen die in betere families geboren waren. En op latere leeftijd werd hij een figuur die zo kon weggelopen zijn uit een picareske roman, populair in Zuid-Amerika, waarin een slimme schelm de machtigen plaagt en uitdaagt. Van nul beginnen, opklimmen naar de top en eenmaal daar de elite gispen, net zoals Eva Perón het ook had gedaan.

Maradona bleef heel zijn leven die picaro, een jongen uit het volk, die goddelijk was en toch aanraakbaar. Hoeveel verhalen doken er na zijn dood niet op die dat bewezen? Een treffend verhaal stond te lezen in Sports Illustrated. Journalist Verónica Brunati was zwanger toen ze Maradona ontmoette in zijn periode als bondscoach. Hij legde een hand op haar buik om het kind te zegenen. Toen het jongetje twee jaar oud was, organiseerde Brunati een expo, waar Maradona ook aanwezig was. Spontaan frommelde die wat papier tot een bal en begon met de peuter te spelen. ‘Ik kon het niet geloven’, zei Brunati, ‘dat mijn zoontje met Maradona aan het voetballen was.’

Precies daarom heeft Maradona in Argentinië een status bereikt die Pelé in Brazilië nooit in die mate heeft verkregen. Zeker, de minzame Pelé is over heel de wereld geliefd, maar in Brazilië vind je ook voetbalfans die het dribbelwonder Garrincha hoger hebben zitten. De Zwarte Parel speelde voor Santos, in de staat São Paulo, en veroverde nooit helemaal de harten van de fans in Rio de Janeiro, terwijl Maradona’s dood tranen teweegbracht bij fans van ‘zijn’ Boca Juniors, maar ook bij die van aartsrivaal River Plate. En het voorstel om het Maracanãstadion naar Pelé te vernoemen werd een tijdje geleden onder publiek protest weer ingetrokken. Voor velen is Pelé te veel een man van het establishment geworden.

Dat kan van Maradona niet gezegd worden. Hij bleef ondanks alles de jongen van het volk, die dat ook politiek vertaalde door zich aan de linkerzijde te scharen en frequent bezoekjes te brengen aan de Cubaanse president Fidel Castro. Maradona was de eeuwige underdog, die zijn hele leven moest opboksen tegen iets dat groter en sterker was dan hij, of het nu ging om de armoede van zijn jeugd in de sloppenwijk Villa Fiorito, wild om zich heen schoppende verdedigers op het voetbalveld of de demonen van de verslaving aan drugs en alcohol.

Het ene vloeide bijna automatisch voort uit het andere. Om de fysiek van het ondervoede kind te verbeteren werd een medische behandeling opgestart. De pijn van de aanslagen door inferieure tegenstanders die hij wekelijks moest verduren, werd systematisch verdoofd met injecties, zonder dat zijn lichaam echt kon genezen. ‘Inspuitingen waren een deel van zijn leven’, vertelde zijn voormalige perschef Guillermo Blanco onlangs aan de Daily Mail. En een gerenommeerde sportcardioloog heeft sterke vermoedens dat Maradona intraveneus cortisone kreeg toegediend, wat op termijn funest is voor het hart.

Van jongs af werd Maradona dus in feite tot een junk gemaakt. Daarbij kon hij ook moeilijk neen zeggen tegen de decadente drugparty’s van de Napolitaanse maffia. Het zorgde ervoor dat zijn carrière aan de top te kort was en dat zijn leven daarna een aaneenschakeling was van exuberante uitspattingen en gênante uitschuivers.

Gevaarlijke cocktail

Het lichaam van de oud-voetballer was helemaal op, al een tijdje. Hij sukkelde van de ene inzinking naar het volgende ziekenhuis. De foto’s van een opgeblazen Maradona, die nog een paar jaar ging afkicken op Cuba, waren schrijnend om te zien. Op zijn zestigste en laatste verjaardag vorig jaar kon hij nog amper lopen, het naderende einde had zijn aangezicht al grauw gekleurd. Enkele dagen later, op 2 november, onderging hij een operatie voor een bloedklonter in zijn hoofd. Op 11 november werd hij uit het hospitaal ontslagen en nam hij zijn intrek in een huurhuis in de buitenwijken van Buenos Aires. Daar overleed hij op 25 november, volgens het autopsierapport aan chronisch hartfalen en een acuut longoedeem.

Al tijdens de dagen van nationale rouw ontstond er controverse rond de dood van Maradona. Beschuldigende vingers wezen in de richting van zijn behandelende artsen. Het was koren op de molen van de emotionele Argentijnen, die hun tranen mengden met kreten om gerechtigheid. Die culmineerden in maart van dit jaar in een volksoptocht naar de obelisk. De betogers droegen spandoeken en vlaggen, zongen liederen en eisten dat het recht zou zegevieren. In die mars liepen ook de weduwe en de dochters van Maradona mee.

Ondertussen was er al een gerechtelijk onderzoek opgestart naar zeven zorgverleners. In mei werden zij officieel aangeklaagd. Een medische commissie die de omstandigheden van Maradona’s dood onderzocht, vond dat daar voldoende aanleiding toe was. In het lichaam van de overledene werden weliswaar geen sporen van alcohol of illegale drugs gevonden, maar de voorgeschreven medicijnen vormden samen een cocktail die potentieel erg gevaarlijk kon zijn. Bovendien werd Maradona, volgens het rapport van de commissie, in de uren voor zijn overlijden ‘aan zijn lot overgelaten’ en zou hij ‘vreselijk geleden’ hebben. Dat bleek onder meer uit WhatsAppberichten tussen het team van zorgverleners. Dat team had, nog volgens het rapport, op een ‘onaangepaste en roekeloze manier’ gehandeld.

Tot de zeven beklaagden behoren hersenchirurg en Maradona’s lijfarts Leopoldo Luque, psychiater Agustina Cosachov en psycholoog Carlos Díaz. Verder ook twee coördinerende artsen en twee verpleegkundigen. De aanklacht luidt: doodslag, mogelijk met opzet. Daar staan gevangenisstraffen op van 8 tot 25 jaar. Volgens het Argentijnse dagblad Clarín moesten de zeven zich op maandag 8 november een eerste keer aanmelden bij de rechtbank van San Isidro, onder meer voor het nemen van vingerafdrukken en mugshots.

In diezelfde rechtbank werd op 26 oktober ook Matías Morla, de voormalige advocaat van Maradona, ondervraagd. Die zag de oud-voetballer de laatste keer negen dagen voor diens dood, maar sprak nog met hem aan de telefoon. Hij hoorde aan de stem van Maradona dat het slecht met hem ging en steunt de these dat het medisch team nalatig is geweest. Maar Morla wees ook met een beschuldigende vinger naar de familie van Maradona: ‘Het is onbegrijpelijk dat zijn dochters hem niet in het ziekenhuis hebben laten opnemen. Zij hebben hem in de steek gelaten.’

Pikant detail: Morla kreeg in 2015 van Maradona het recht om zijn naam als merknaam te commercialiseren, ten voordele van zijn dochters. Maar met Dalma en Giannina rees er onenigheid. Zij zijn nu in een rechtszaak met Morla verwikkeld. Daarnaast loopt er nog een burgerlijke procedure over de verdeling van Maradona’s erfenis. Naast Dalma en Giannina erkende hij immers nog drie buitenechtelijke kinderen: DiegoJunior, Jana en Diego Fernando.

En zo wil iedereen een stukje van Diego Maradona, ook een jaar na zijn dood nog. Het komt het rouwproces niet ten goede. Sociologieprofessor Carlos Forment, die de populariteit van Maradona het voorbije jaar onder de loep nam, zei daar in Sports Illustrated het volgende over: ‘Wat je vanuit psychologisch oogpunt doet bij rouwen, is treuren om het verlies en beetje bij beetje de persoon uit je leven laten verdwijnen. Dan kan er heling volgen. Maar in Argentinië is het rouwen om Maradona uitgelopen in melancholie: het object van het verlies is er niet meer, maar je blijft er toch aan gehecht. Dat is vreemd. Zo hoort het niet. De Argentijnen blijven gehecht aan Maradona, terwijl hij er niet meer is.’