Engeland-Schotland: een geschiedenis van de moeder der derby’s

Wij hebben België – Holland, Oranje koestert de duels tegen Duitsland, maar lange tijd was de meest intense derby die tussen Engeland en Schotland. Voor de tweede keer staan ze op een EK tegenover elkaar.

John Hartson, gewezen spits van Wales maar ook van Celtic, waar hij ploegmaat was van de Belgische verdediger Joos Valgaeren, kon een maand geleden zijn opwinding amper de baas: ‘In Schotland spreken ze al maanden slechts over één ding: die wedstrijd tegen Engeland. Dat gaat exciting worden.’

Het was het toetje, toen de Schotten zich, via de barrages én met strafschoppen, eindelijk nog een keer plaatsten voor het EK: een nieuw duel tegen Engeland in de groepsfase. Hartson: ‘En niks is daarbij op voorhand zeker. Op papier is er onevenwicht, maar that game... Weet je, Schotland won de laatste keer op Wembley. Alles kan.’

Helemaal correct heeft Hartson het niet. De laatste keer dat de Schotten op Wembley Engeland partij gaven, verloren ze zwaar: 3-0, goals van Adam Lallana, Daniel Sturridge en Gary Cahill. We schrijven 2016, en het gebeurde in de kwalificaties voor het WK in Rusland. In juni 2017 werd het in Hampden Park 2-2. Engeland ging naar het WK, en botste daar, twee keer, op de Belgen.

Maar Hartson heeft wel een beetje gelijk. Het laatste onderlinge duel in EK-verband won Schotland wél. Met 0-1, op Wembley, in 1999, toen play-offs tussen de twee landen de deur naar EURO 2000 moesten openen. Een doelpunt van Don Hutchison, Budweiser voor de vrienden, na een beroerd nachtje uit. Geboren in Engeland, altijd gevoetbald in Engeland, maar zoon van een Schotse vader, mijnwerker, en daarom uitkomend voor Schotland. Het was de avond dat Kevin Keegan, bondscoach van de Three Lions, Sol Campbell als rechtsachter uitspeelde. Gelukkig voor Keegan had Engeland het eerste duel met 0-2 gewonnen, de zege was voor de Schotten slechts een pyrrusoverwinning. Zes maanden later bakte Keegan er ook niks van in de Lage Landen en zat zijn termijn als bondscoach erop. Het waren Schotland en Hutchison die die avond een eerste kiem zaaiden.

Oudste derby

Engeland-Schotland is de oudste derby op de wereldkalender. De eerste werd al gespeeld in november 1872, volgend jaar 150 jaar geleden! In Partick, Glasgow was dat, op de terreinen van een cricketclub. Eindstand: 0-0. Schotland regeerde in die eerste jaren, met 8 keer winst in 9 officiële duels. Toen later de machtsverhoudingen kantelden in het voordeel van Engeland, veranderden de Schotten hun selectiepolitiek. Jarenlang hadden ze geen spelers geselecteerd die in Engeland voetbalden. Vanaf 1894 deden ze dat wel. James Cowan (Aston Villa) was toen een centrale figuur. Berucht ook. Toen hij aanvoerder werd van Schotland, verscheen hij eens zo dronken op het veld dat zijn passes in de tribune belandden in plaats van bij de ploegmaats.

In de aanloop naar het WK in 1950 was er ook veel commentaar in de kranten. Groep 1 van de kwalificaties bestond uit de zogezegde Home Nations, de moederlanden van het voetbal: Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland, allemaal deel van één Verenigd Koninkrijk, maar op voetbalvlak apart. Engeland won die groep. Schotland was als tweede ook geplaatst, maar door de 0-1-nederlaag tegen Engeland – dat is de officiële reden – gaf het forfait voor het WK! Dat deden overigens ook Turkije en India, zodat het WK met slechts dertien landen werd gespeeld.

Tandartsstoel

Voor één van de meest beklijvende derby’s ooit moeten we 25 jaar terug, naar 15 juni 1996 en het EK van die zomer. Het was een gekke voetbalzomer. Uitzonderlijk warm om te beginnen. De Kroaten maakten indruk, de Tsjechen verrasten en het gastland was opgejaagd wild.

Thirty years of hurt moesten ze wegspelen, maar football was coming home in moeilijke omstandigheden. Voor de tabloids was Engeland een makkelijk te raken doel. We zaten – de Rode Duivels waren er immers niet bij – in hun slipstream, op de eerste rij. Scherpe vraag na scherpe vraag op de persmomenten, onze ogen vielen open van verbazing.

Munitie genoeg overigens, al in de aanloop. Vanwege de ‘rust’ had bondscoach Terry Venables een oefenkamp in… Hong Kong vastgelegd. Ver weg van alles. Eén avond kregen zijn voetballers er vrij. Ze belandden in een nachtclub en daar liep het uit de hand. Shirts werden stuk getrokken, nagenoeg die van alle spelers, drank ging in en over de man. Centrale figuren: Paul Gascoigne en Robbie Fowler, maar ook andere internationals genoten. In de bar stond ook een tandartsstoel en Gazza ging erin zitten. ‘Ik had een vulling nodig’, zou hij achteraf lachen. De vulling was alcohol.

Disgracefool, titelde The Sun. Tabloids publiceerden foto’s van het bacchanaal en eisten dat Gascoigne uit de selectie zou worden verwijderd. Bondscoach Venables, die Gazza kende uit zijn tijd bij Tottenham en veel rendement uit de speler puurde, bleef doof.

Op de vlucht terug gebeurde ook een en ander, zou Gazza later in zijn biografie bekennen. En toen Paul Ince met Rod Stewart, naast zanger ook groot voetballiefhebber en notoir fan van Schotland, wat ging drinken, sprongen plots vier fotografen in de scène. Voor Ince het wist stond ook hij met pint in de krant.

Dat was de sfeer. Een gelijkspel tegen Zwitserland op speeldag 1 zorgde voor nog meer druk op match twee: Schotland.

Braveheart

Zaterdag 15 juni 1996. Een mooie, warme dag. Uren voor de aftrap stroomde de loopbrug die het metrostation met het toen nog oude Wembley verbond, vol. Veel fans verbroederden, de Schotten allemaal in kilt. Veel doedelzakmuziek, veel vrolijkheid.

Ook voor de spelers was het een opmerkelijke dag. Hun tegenstanders waren vaak ook ploegmaats. Alan Shearer, die vol twijfels zat bij de start van het tornooi omdat scoren voor Engeland niet zo vlot ging als bij Blackburn, ontmoette ploegmaat Colin Hendry als tegenstander. De aanvallende boys van Tottenham, Darren Anderton en Teddy Sheringham, moesten worden afgestopt door hun ploegmaat Colin Calderwood. En Gascoigne, die uitkwam voor de Rangers, ontmoette Stuart McCall, Gordon Durie en doelman Andy Goram op het veld. Engeland-Schotland was ook een broedermoord. Ook hier gingen de tabloids er los over, aan beide kanten van de grens: een jaar eerder was de film Braveheart van en met Mel Gibson uitgekomen en allerlei variaties op het thema haalden de voorpagina.

‘De goal die niemand nog weet’, kwam van Alan Shearer, die voor 1-0 zorgde. In de tweede helft werden de Engelsen steeds bleker. Schotland nam over en een kwartier voor tijd beging Adams een fout in het strafschopgebied. David Seaman redde evenwel de trap van Gary McAllister. En toen was het gazzatime: Sheringham tikte een verre bal van Seaman tot bij Anderton en die stuurde Gascoigne diep. Met het ene voet gooide hij de bal over het hoofd van Hendry en met de andere voet volleyde hij die vervolgens binnen. Na de volley in de finale van 1988 van Marco van Basten een van de mooiste EK-doelpunten ooit.

Wat daarop volgde was zoete wraak tegenover de tabloids bij de viering: Gazza ging op zijn rug liggen, deed de scene in de tandartsstoel over, met dit keer ploegmaats die flessen water in zijn mond spoten. Later zouden diverse spelers toegeven dat het zo gepland was, de stoel moest uitgebeeld worden. De Schotten voor ons hadden dat direct door. ‘ Look, Gazza is doing the dentist chair‘, gilde de zoon tot zijn vader.

’s Anderendaags titelde de Daily Mirror op de voorpagina: ‘ Mr Paul Gascoigne. Onze excuses. ‘

Borstel

Engeland ging daarna door op dat elan. Het veegde de vloer aan met Nederland (4-1), en de tabloids keerden hun kar. Ze gingen massaal achter het land staan. Nog een laatste keer – met verwijzingen naar Wereldoorlog II – gingen ze over de rand in de aanloop naar de halve finale tegen Duitsland. U weet wat toen gebeurde: strafschoppen, met huidige bondscoach Gareth Southgate als de pineut.

Zijn goal, het hoogtepunt van zijn carrière, kreeg voor Gascoigne later nog wel een staartje. Toen hij terug bij de Rangers zat, hield hij niet op met het jennen van zijn Schotse ploegmaats, vertelde hij aan Alan Shearer die in opdracht van The Athletic terugblikte op het tornooi. Hij nam kopies van de foto waarop hij de goal lag te vieren en hing die overal op in de kleedkamer. Elke dag opnieuw. Na een tijdje beet Andy Goram hem toe: ‘Als je me dat nog één keer flikt, mep ik je knock-out.’ Gazza tegenover Shearer: ‘Ik weet niet wat me toen bezielde, maar ik ging naar het materiaalkot, nam een bal en een borstel, trapte met de ene voet de bal over de borstel alsof dat Hendry was, en volleyde daarna de bal keihard boven de kop van Goram. ‘Zo moet het’, zei ik en ik vertrok.’