Flashback naar 1 juni 1978: in Buenos Aires start een WK dat de dictatuur moet dienen

© picture-alliance/ dpa

Een van de politiek meest omstreden WK’s begon op 1 juni 1978 in Argentinië. Het land werd met harde hand geregeerd door militairen. Lang werd gesuggereerd dat Johan Cruijff om politieke redenen niet naar Argentinië afreisde. Niks bleek minder waar.

De feiten

De traditie wil dat het WK wordt afgetrapt door de titelverdediger en als op 1 juni Duitsland en Polen, door het lot aan mekaar gekoppeld in groep 2, aan hun openingswedstrijd beginnen, focust iedereen in de voorbeschouwingen op hun duel van vier jaar eerder tijdens het WK in Duitsland.

Beide landen stonden op 3 juli 1974 al tegen mekaar. Inzet toen: een ticket voor de WK-finale. Onder slechte weersomstandigheden – hevige regenval – toonde West-Duitsland zich in Frankfurt de betere. Het won met 1-0 en werd later ook wereldkampioen.

Vier jaar later zijn de Polen op zoek naar revanche. Grzegorz Lato, Wlodzimierz Lubanski, Kazimierz Deyna en Jan Tomaszewski slagen daar ook in. Wie de samenvatting bekijkt, merkt eenrichtingsverkeer richting doel van West-Duitsland. De wereldkampioenen moeten het spel ondergaan en kunnen slechts zelden tegen prikken.

Ze missen een stuwende Paul Breitner, die om principiële redenen niet naar Argentinië is afgereisd, maar ook Franz Beckenbauer, die in 1977 is getransfereerd naar de New York Cosmos en zijn internationale carrière stopt. Rolf Rüssmann heet zijn vervanger, maar die begint bibberend aan zijn taak. Ook Bomber Gerd Müller is er niet meer, zijn vervanger heet Klaus Fischer.

De Polen domineren maar kunnen hun schoten niet kadreren, zodat de wedstrijd op 0-0 eindigt. Maar dan al is duidelijk: de uittredende wereldkampioen is geen kandidaat-eindwinnaar.

Making-of

‘Ik was ervan overtuigd dat wij, zoals de propaganda het zei, eerlijk waren, en menselijk. Het stoorde me dat mensen Argentinië aanvielen. Het stoorde me dat journalisten uit het buitenland ons moeilijke vragen stelden. Ik zei dat het linkse propaganda was. Maar uiteindelijk bleek ik het, die slecht voorgelicht was.’ (Osvaldo Ardiles, wereldkampioen in 1978, in het boek ‘De schaamte van allen’ van Pablo Llonto)

Wanneer de organisatie van het WK van 1978 aan Argentinië wordt toegewezen, is er wereldwijd weinig protest. Hoe zou het ook, want het gebeurt al op 6 juli 1966 (!). Dan heeft het 35e congres van de FIFA plaats en de voetbalbonzen leggen er de hele internationale kalender van de grote voetbaltornooien vast. Het WK gaat afwisselend naar Europa en Zuid- of Midden-Amerika. In Londen wijzen ze daarom het WK van 1974 toe aan West-Duitsland, dat van 1978 aan Argentinië en dat van 1982 aan Spanje.

Het Argentinië van de jaren zeventig is evenwel een ander Argentinië dan in de jaren zestig. Eentje vol verwarring. In 1973 keert generaal Juan Domingo Perón terug uit Spanje, waar hij in ballingschap was, om orde op zaken te stellen. Nog voor zijn vliegtuig op Ezeiza, net buiten de hoofdstad Buenos Aires, kan landen, raken linkse peronisten en rechtse aanhangers van de generaal slaags. Het geeft aan hoe chaotisch het land is. Een land in conflict: politiek, economisch én militair. Rechts tegenover links, vaak heel gewelddadig.

Veel kan Péron niet meer veranderen, al in juli 1974 sterft hij. De macht komt in handen van zijn derde vrouw, Isabelita, een gewezen nachtclubdanseres die Juan in het begin van zijn ballingschap, in Panama heeft opgepikt. La Presidenta blijkt niet tegen haar taak opgewassen en na een reeks crisissen neemt in maart 1976 generaal Jorge Videla het roer in handen. Hij erft chaos, maar ook het bezoek van de wereldpers, die twee jaar later alle spots op zijn land richt.

Ontvoering

Wie er, naast Beckenbauer, niet in die spots wil staan, is Johan Cruijff. Over zijn forfait doen allerlei verhalen de ronde. Heeft het met premies te maken? Met de zwembadfeestjes uit 1974 die in de media voor zoveel heisa zorgden? Of met de oproep tot een boycot die in Nederland hevig weerklinkt en die in Duitsland de beslissing van Paul Breitner uitlokt?

Pas jaren later zal Cruijff de echte reden onthullen. Politiek was het niet, gaf hij toe: ‘Als dat mijn carrière had beïnvloed, was ik in de Francojaren niet naar Spanje gaan voetballen.’

Cruijff was mentaal op in 1977-1978. In Barcelona kwam op een dag iemand zijn familie bedreigen. Ze stonden met een wapen in zijn huis, voor hem, zijn vrouw en zijn kinderen. Cruijff vreest voor een ontvoering als hij weg is en wil daarom niet naar de andere kant van de wereld.

Aanslag

Videla is een generaal van de harde hand, die niet echt warm loopt voor de balsport. Omdat hij de publicitaire waarde van het WK niet goed kan inschatten en andere besognes heeft, zet hij generaal Omar Actis, totaal onbekend in de voetbalwereld, aan het hoofd van het organisatiecomité. Op weg naar diens eerste persconferentie wordt de man in een hinderlaag gelokt en neergeschoten.

De schuld van Montoneros, een peronistische guerrillagroep die opgejaagd wordt door Videla, schrijven de kranten. In de jaren tachtig wordt gesuggereerd dat achter de coup twee generaals schuilen. Die bereiken zo hun doel: de controle over de Mundial verwerven. Zij zien wél de mogelijkheden van het WK in: geld verdienen. Met de bouw van stadions in onder meer Mendoza, Córdoba en Mar del Plata en de uitbouw van televisie (elders was het WK in kleur, maar in eigen land nog in zwart-wit), het wegennet, de telex- en telefoonvoorzieningen is een investering van ruim 700 miljoen dollar gemoeid. De Mundial is voor hen niet alleen propaganda voor het regime, maar ook de kans om wat mee te graaien.

Aanvankelijk ligt ook de positie van bondscoach César Luis Menotti moeilijk. Menotti is een bekend lid van de communistische partij. In de met een Oscar bekroonde Argentijnse film El Secreto de sus Ojos zit een sterke scène tijdens de wedstrijd Huracán-Racing. Het is Menotti die Huracán in 1973 verrassend kampioen maakt. Met ‘links voetbal’, zoals hij het noemt. ‘Rechts voetbal’, aldus Menotti, ‘is opoffering en arbeid. Het resultaat staat voorop, het puntengewin. Alles ten dienste van de rangschikking. Links voetbal is voetbal waarin spelvreugde en fantasie centraal staan. Het resultaat is ook belangrijk, maar nog veel belangrijker is de manier waarop het wordt bereikt.’

Er werd getwijfeld door de militaire junta of Menotti wel de juiste man was, gezien zijn politieke overtuiging, maar uiteindelijk mocht el flaco (de dunne) blijven. Op zijn aanraden komt er in september 1976, twee jaar voor het WK, een decreet. Geen van de 66 spelers die hij op een lijst zet, mag een internationale transfer maken.

Op die lijst staan de namen van onder meer Diego Maradona, die uiteindelijk in mei 1978 uit de preselectie zal vallen en als 17-jarige naast het WK zal grijpen, maar ook die van Osvaldo Ardiles en Ricardo Villa, twee sleutelfiguren. Zo zal Mario Kempes, dan al bij Valencia, de enige Argentijn zijn die we in Europa al goed kennen. De rest heeft Menotti twee jaar lang tot een machine gekneed.

In de maanden die aan de openingswedstrijd vooraf gaan, groeit – met name in Europa – het protest tegen de organisatie in een land dat de facto een dictatuur is. In Nederland, Frankrijk en Duitsland ontstaan luide protestbewegingen, gesteund door geëmigreerde Argentijnen die overal hun verhaal doen. Ook de FIFA wordt aangespoord om het land de organisatie te ontnemen en het WK naar Brazilië te verhuizen.

FIFA-voorzitter João Havelange gaat er niet op in. Achteraf zal blijken waarom: de junta heeft in ruil voor de belofte van de FIFA om niet van het WK te worden beroofd een Braziliaans politiek gevangene in vrijheid gesteld.

Op het WK zal later blijken dat die junta niet vies is van nog een andere deal. Als om de finale te halen Peru met zware cijfers moet worden geklopt, maakt de Argentijnse centrale bank voor 50 miljoen dollar aan kredieten vrij, wordt 35.000 ton graan naar het land verscheept en worden er ook wapens verkocht. Argentinië ‘mag’ winnen met 6-0, haalt de finale én wordt wereldkampioen.

En daarna

Zich uitspreken tégen de dictatuur, doet Menotti niet. Nooit. Als een bevriend journalist hem aanspreekt over het feit dat de junta hem gebruikt, trek Menotti even aan zijn donkere cigarillo en zegt hij: ‘Trek het je niet aan, ik heb alles onder controle.’

Later in zijn leven zal hij er nog af en toe op terugkomen. ‘Ja, ik heb gecoacht onder de dictators, in een periode waarin Argentinië regeringen had waar ik niks mee gemeen had. Die in tegenspraak waren met mijn visie op het leven. Wat had ik dan moeten doen? De teams slecht coachen, om de gevoelens van de mensen te verraden?’ Voor dat volk gaat het voetbal voor. Als het organiserend land wint, stromen zij de straat op om te vieren.

Geëngageerde journalisten als Jan Wauters, ter plaatse voor de Vlaamse radio, hebben dan al de Plaza de Mayo en de protesterende moeders ontdekt. ‘Dwaze moeders’, die al sinds 1976 hun verdwenen zonen ten tijde van de dictatuur herdenken en elke donderdag komen betogen.

Wat Wauters in 1978 niet weet, is dat Argentinië op dat moment zijn eigen concentratiekampen heeft, zo’n vierhonderd. Verspreid over het hele land, maar ook in Buenos Aires zelf. Eentje zelfs op een paar kilometer van het stadion waar de finale wordt gespeeld. Dat van River Plate.

De Escuela Mecánica de la Armada (ESMA) is officieel een opleidingsinstituut voor onderofficieren, officieus onder Videla van 1977 tot 1983 een detentieplek waar mensen aan een verhoor worden onderworpen en daarna vastgehouden worden of verdwijnen. In het niets.

In realiteit: naar het zuiden, als ze geluk hebben, of na het toedienen van een slaapmiddel met een vliegtuig boven zee (of boven de rivier die het land scheidt van Uruguay) gedropt. Dat vliegtuig vliegt zo hoog dat je zeker sterft. Of van de val, of van de verwondingen na de val. Of, als je dat allemaal overleeft, na beten van orka’s. Dat blijkt allemaal uit de verwondingen van aangespoelde lijken. Met ongeveer 200 zijn ze, de mensen die hier gevangen zijn gezet en die het hebben overleefd. Een kleine 5000 zijn verdwenen.

Zij die er in 1978 zaten, hebben het volksfeest na de WK-zege ongetwijfeld gehoord.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content