Flashback naar 20 juni 2010: Franse revolutie op het WK in Zuid-Afrika

Black lives matter en diverse manifestaties maken duidelijk dat anno 2020 de raciale kloof is nog steeds groot is. Dat blijkt ook in 2010 tijdens het WK in Zuid-Afrika. Op 20 juni is daar een opstand in het Franse kamp, die pijnlijke meningsverschillen en visies op samenleven blootlegt.

De feiten

Het is zondagmorgen als Franck Ribéry de show steelt. Niet Raymond Domenech, die uitleg komt geven over alles wat tot dan is fout gelopen, maar de voetballer van Bayern is de centrale figuur van Téléfoot, het voetbalprogramma op betaalzender TF1. Ribéry heeft het over de verziekte sfeer in het Franse kamp en de problemen binnen de groep.

Zijn passage is opmerkelijk, want Ribéry is aangeschoten wild. In het voorjaar raakt hij betrokken bij een fel besproken zedenzaak en dat heeft zijn uitstraling geen deugd gedaan. Zahia Dehar, de prostituée waar hij ‘een relatie’ mee had, is immers nog minderjarig op dat moment. Bij dezelfde zaak zijn ook Karim Benzema en Sydney Govou betrokken. Ribéry en Govou zijn in Zuid-Afrika, Benzema, dan 22 en een jaar in Madrid, niet.

Na de spraakmakende uitzending komt Patrice Evra, aanvoerder van Frankrijk, bondscoach Raymond Domenech opzoeken. De jongens willen iets doen voor Nico, zegt hij. Nico is Nicolas Anelka, de spits die in de twee matchen die dan al op het WK zijn gespeeld, teleurstelde. Frankrijk heeft nog niet gescoord en de kritiek is scherp. Meer informatie geeft Evra niet.

’s Namiddags nemen de spelers zoals voorzien de bus naar de training. Er rest Frankrijk nog een match van alles of niets, twee dagen later tegen het gastland. Als de bus bij het trainingsveld aankomt, barst de bom. Evra, handen in de zakken van zijn short, laat Domenech weten dat de spelers gaan staken. Ze groeten nog de opgekomen fans, maar stappen dan opnieuw de bus op.

Domenech staat perplex. Te kijk ook. Terwijl de spelers op de bus zitten, staat de technische staf op het veld te koken van woede. De spelers hebben een briefje klaar voor de media, maar de perschef weigert dat voor te lezen. Domenech doet het dan maar zelf. Dan keert het hele gezelschap terug naar het hotel.

Pas daar, zegt Jérémy Toulalan achteraf, zien en beseffen ze de impact van wat ze hebben gedaan. Familie, vrienden en bekenden overstelpen hen met berichten en indrukken. De staking maakt wereldwijd veel commentaar los. Politiek Frankrijk valt over hen heen. ‘Een nationale ramp’ en ‘de bus van de schaamte’ zijn maar een paar titels.

Making-of

Maar zelden werd aan één incident zoveel inkt besteed als aan dat van de 20e juni uit 2010. Sociologen, journalisten, columnisten, politici: allemaal deden ze het voorbije decennium hun zeg. Vaak maatschappelijk geïnspireerd. En veelal met één conclusie: het failliet van een samenleving, van het opgroeien in de rand van de grootstad. Twaalf jaar nadat Zinédine Zidane en zijn generatie Frankrijk één maakte, is die droom uit mekaar gespat. Blanc, beur en noir zijn allerminst één.

De aanloop naar Zuid-Afrika is op zich al zeer hobbelig geweest. Als Euro 2008 begint, is Frankrijk vicewereldkampioen en heel ambitieus. Als Euro 2008 eindigt, is Frankrijk een van de geëlimineerden in de eerste ronde en ligt bondscoach Raymond Domenech onder vuur. Zijn positie wankelt, maar uiteindelijk mag hij toch blijven.

Dat Domenech in de zomer van 2010 moet stoppen, heeft met de moeizame kwalificatie te maken. Hij heeft op het EK van 2008 al zijn laatste twee groepswedstrijden verloren en begint de kwalificaties met een nieuwe nederlaag, in Oostenrijk. Een primeur: nog nooit verloor een Franse nationale voetbalploeg drie officiële interlands op rij.

Servië zal uiteindelijk de groep winnen, Frankrijk wordt tweede en moet barrages spelen. Ierland is de laatste horde. Aanvankelijk gaat alles goed: Anelka scoort in Croke Park en de Fransen winnen de heenwedstrijd met 0-1. Bij de return in Parijs loopt het fout: op het half uur scoort Robbie Keane (0-1) en wat volgt is… dominantie van de bezoekers en een thuisploeg die een sterke Hugo Lloris nodig heeft om tot in de verlengingen te geraken.

En dan gebeurt iets wat de wereldpers haalt: bij de gelijkmaker van William Gallas neemt Thierry Henry de bal met de arm mee. De Ieren zijn woest, maar de ref gebaart van krommenaas. Frankrijk kan naar het WK. Protest en een oproep om de wedstrijd te laten herspelen dienen tot niks.

Op het WK zijn de tegenstanders: Uruguay, Mexico en gastland Zuid-Afrika. In die volgorde.

Op 11 juni begint Frankrijk zijn tornooi met een 0-0. Dat is meteen goed voor spanningen in de analyse achteraf. Anelka voelt zich geïsoleerd als diepe spits, Yoann Gourcuff onbegrepen op het middenveld en Henry, invaller, weinig betrokken. In zijn dagboek (dat in november 2012 zal verschijnen in boekvorm onder de titel Tout Seul) noteert Domenech dat hij ‘het geklaag van de spelers kotsbeu is’.

Op 17 juni volgt het tweede duel, tegen Mexico. Aan de rust is het nog 0-0 en komt het tot een nieuwe woordenwisseling tussen Domenech en Anelka, op dat moment voetballend bij Chelsea. In Tout Seul geeft Domenech een inkijk in die discussie. Hij verwijt Anelka dat hij onvoldoende de diepte zoekt en te veel terugvalt. Die gaat in het verweer, ontkent en wendt zich vervolgens tot Ribéry: ‘Hij werkt op mijn zenuwen. Wat is dat voor iets? Altijd ik.’

Anelka doet alsof de bondscoach er niet is, terwijl hij vlakbij staat. Evra, aanvoerder, voelt dat zijn ploegmaat op ontploffen staat en probeert de boel te ontmijnen. Tevergeefs. Anelka gooit er een scheldwoord bovenop (enculé) en zegt dat Domenech zijn plan kan trekken met zijn équipe de merde. ‘Ik stop ermee.’

Domenech heeft niet alles exact gehoord, zegt hij in Tout Seul, en buiten de spelers is er niemand van de bond getuige, maar Anelka is wel te ver gegaan in zijn ogen. Hij wisselt de onbeleefde spits en brengt André-Pierre Gignac. Les Bleus spelen een dramatische helft en verliezen met 2-0. Na twee wedstrijden hebben Mexico en Uruguay vier punten, Frankrijk en het gastland één. Omdat alleen de eerste twee doorgaan, is de uitschakeling zo goed als een feit.

Dat zorgt ervoor dat de spanningen nog verder oplopen op weg naar wedstrijd drie. Op zaterdag 19 juni pakt L’Equipe op zijn voorpagina uit met wat Anelka tijdens de rust heeft gezegd. Of liever: zou hebben gezegd, want volgens Domenech klonk het toch anders.

De krant verschijnt op zaterdagmorgen, maar in het Franse kamp zijn ze van de koppen al vrijdagnacht op de hoogte. Terwijl de bondscoach probeert de slaap te vatten, is er druk overleg. Er ontstaat een zoektocht naar ‘de mol’. Ribéry vindt, niet onterecht, dat zulke dingen intern moeten worden gehouden.

’s Anderendaags leest heel Frankrijk de stukken. In het Franse kamp eist de top excuses van Anelka. Er wordt gekeken of hij kan worden weggestuurd. Om 14u30 vertrekt een vliegtuig naar Parijs. Hij kan mee. Intussen zoekt de groep uit wie aan de pers gelekt heeft. Evra verdenkt Henry. De aanvoerder verschijnt op een persconferentie en praat ook met Anelka, die géén excuses aanbiedt én niet op het vliegtuig stapt. Hij wil de bondscoach zien, maar die weigert elke dialoog.

Anelka moet eruit, beslist hij. Dat weigeren van een dialoog ergert dan weer diverse spelers. Er wordt nog wel getraind, maar als de hele groep terug is in het hotel… is Anelka nog steeds aanwezig. Op vraag van Ribéry, Abidal en Henry schuift hij zelfs met de groep mee aan tafel. Na dat diner is er overleg onder de spelers. Volgens Le Monde wordt daar beslist door Ribéry en Evra om de training van ’s anderendaags te boycotten. Slechts een paar jongens nemen het woord, maar niemand protesteert, of zegt dat hij het met de beslissing niet eens is.

En daarna

Op 22 juni is match drie. In de namiddag wint Uruguay met 1-0 van Mexico. Dat betekent dat de Fransen ’s avonds met minstens 4 goals verschil moeten winnen van het gastland om door te gaan. De positie van diepe spits is dit keer voor Djibril Cissé. Ribéry is naar links geschoven, Gourcuff heeft eindelijk zijn centrale positie beet, maar wordt na 25 minuten uitgesloten. Abdidal weigert te spelen, Henry is opnieuw slechts invaller. Het dient allemaal tot niets, Frankrijk verliest met 1-2, is laatste in de groep en moet naar huis.

Daar wordt het schandaal een heuse staatszaak. Marine Le Pen vraagt om het ontslag van Roselyne Bachelot, de Franse minister van Sport. De staking is in haar ogen een mondiale vernedering van het land. President Sarkozy vraagt Bachelot om een rapport over de toestand binnen de nationale ploeg. Sarkozy ontvangt zelfs Thierry Henry op het Elysée. Eric Cantona kan er nog om lachen. ‘Gelukkig liggen ze eruit’, laat hij noteren. ‘Nog een week Zuid-Afrika en ze hadden elkaar letterlijk opgegeten en dan zaten we nu met een zaak van kannibalisme.’

De affaire deint daarna verder uit. In het parlement uit Bachelot harde woorden over de spelerskern. Het Frankrijk van de banlieues wordt geviseerd, de caïds en hun blingbling. Lilian Thuram, op dat moment lid van het uitvoerend comité van de Franse voetbalbond en held van ’98 met zijn goals in de halve finale, dreigt met ontslag tenzij er harde sancties volgen. Evra mag van hem nooit meer het Franse shirt dragen.

De sancties zijn stevig: Anelka krijgt 18 wedstrijden schorsing, Evra 5, Ribéry 3 en Toulalan 1. Abidal ontsnapt. Als Laurent Blanc, die het overneemt van Domenech, op 11 augustus 2010 zijn eerste selectie maakt na het WK, is geen van de stakers van Zuid-Afrika present. In januari telt de FFF 200.000 leden minder dan het jaar voordien. Acht procent heeft afgehaakt. Het zal tot 2016 en het EK in eigen land duren, voor Frankrijk zich weer verzoent met de nationale ploeg.