FIFA-baas Gianni Infantino voerde al een XL-WK in met 48 landen. Nu wil hij ook het aantal shows gaan opvoeren. Van eens per vier jaar naar eens per twee jaar. Dit voorstel leidt achter de schermen tot flinke schermutselingen.
Door Tom Knipping (Voetbal International)
Het gebeurde afgelopen mei tijdens een virtuele editie van het FIFA-congres. Gianni Infantino sprak van achter zijn computerscherm de 211 aangesloten bonden toe en liet een filmpje starten. Ineens kwam de voorzitter van Saoedi-Arabië in beeld. Bondsbazen van Montserrat tot Macau zagen Yasser Al-Misehal voor twee vitrinekasten met een paar bekers en ballen zitten. ‘Wij geloven dat de toekomst van het voetbal op een cruciaal kruispunt staat’, sprak hij. ‘Tijdens deze crisis zouden we moeten onderzoeken of de vierjarige cyclus vanuit sportief en commercieel oogpunt nog de beste basis is voor het voetbal-ecosysteem.’
Aansluitend nam de Marokkaanse voorzitter – slechts half in beeld op de webcam – het woord om Saoedi-Arabië namens heel Afrika te feliciteren met het doorbreken van het WK-taboe. Er werd gestemd: 166 bonden gaven groen licht voor onderzoek naar een frequentere organisatie van de mondiale eindronde. ‘Een behoorlijk eloquente meerderheid’, stelde Infantino monter, nadat de uitslag was voorgelezen.
Dat is maar hoe je het bekijkt. Er waren uiteindelijk 22 stemmen tegen en 23 onthoudingen of ongeldige stemmen. Cijfermatig inderdaad een flinke minderheid, maar de tegenstand kwam wel van de grote, machtige Europese voetballanden die de sterren moeten aanleveren voor de WK’s. Achteraf bleek de videoconferentie de lont in het kruitvat. Iedereen dook de loopgraven in en de relatie tussen de FIFA en UEFA is op een nieuw dieptepunt beland.
Blatter
Even terug naar het begin. Het idee het WK elke twee jaar te organiseren is bepaald niet nieuw. Sepp Blatter kwam er al in 1999 mee. De toenmalige FIFA-baas noemde de vierjarige cyclus gedateerd. ‘Het stamt uit de jaren dertig, toen nationale teams nog per schip naar een ander continent moesten reizen.’ Het hoofdargument om het aantal WK’s op te voeren was uiteraard geld. De FIFA is een miljardenconcern, maar heeft in feite maar eens per vier jaar inkomsten. Economisch gezien is de UEFA groter. En dat steekt in de luxueuze vergaderbunker aan de FIFA-Strasse in Zürich. De Champions League en de andere Europese toernooien leveren bij het broertje uit Nyon jaarlijks miljarden op. Het EK is daar belangrijk voor het economische succes, maar niet allesbepalend. Blatters idee meer WK’s te organiseren, sneuvelde eind jaren negentig al snel. Alle andere partijen in het voetbal meenden dat het WK uniek, legendarisch en succesvol was geworden, juist doordat het zo weinig wordt gespeeld. ‘Wachten op het WK verhoogt de waarde’, verwoordde de Engelse legende Bobby Charlton het algemene standpunt van experts, spelers en supporters.
Bijna twintig jaar ging het omstreden plan de ijskast in. Het duurde tot 2018 voordat een bobo het tweejaarlijkse WK weer eens opperde. Dat gebeurde door de president van de Zuid-Amerikaanse confederatie Conmebol. Aanleiding was de lancering van de Nations League in Europa. De Conmebol maakte zich zorgen, omdat de Europeanen daarmee betere, interessantere interlands konden programmeren dan bijvoorbeeld Brazilië en Argentinië. Voor deze landen is buiten de eindtoernooien bijna elke interland een veredelde oefenwedstrijd, zeker nu het WK naar 48 deelnemers gaat en daardoor liefst zes van de tien Zuid-Amerikaanse ploegen zich zullen plaatsen.
De Conmebol stelde daarom voor de Nations League te vervangen door een extra WK. ‘Zodat iedereen profiteert.’
De FIFA reageerde destijds niet, maar keurde het ook niet af. Al langer is de wereldvoetbalbond op zoek naar nieuwe inkomstenbronnen. Eerst ging het vizier op de invoering van een aansprekend club-WK met 24 ploegen. Infantino meldde in 2019 dat topclubs van alle continenten elke vier jaar in de zomer om de Wereldcup gingen strijden. Het deelnemersveld moest gaan bestaan uit onder meer de Champions League-finalisten van de vier seizoenen voorafgaand aan het wereldkampioenschap. China zou in 2021 de eerste gastheer worden, maar door corona werden de plannen op de lange baan geschoven. Een gaatje in de agenda is nog niet gevonden. Dat de Europese topclubs dreigden met een boycot hielp ook niet.
Vandaar dat het vizier ging op een upgrade van het landen-WK. Het oude plan van Blatter dus. Hoewel de FIFA zegt niet de initiatiefnemer te zijn – Infantino omschrijft zichzelf als ‘niet meer dan een scheidsrechter die een opstootje in goede banen probeert te leiden’ – had het één-tweetje tussen Saoedi-Arabië en Marokko natuurlijk veel weg van een geregisseerde actie. Zeker toen een FIFA-uithangbord met een Powerpoint-presentatie over de wereld ging trekken om de voordelen van een tweejaarlijks WK te belichten: Arsène Wenger (72).
De Professor
De Fransman werd twee jaar geleden aangesteld als hoofd voetbalontwikkeling. Wenger trad in de voetsporen van Marco van Basten. Waar de Nederlander zich vooral richtte op de spelregels en video-arbitrage, zet de voormalige topcoach van Arsenal in op de voetbalkalender. Tijdens zijn 22-jarige periode bij de Londense club wees Wenger blij blessuregolven regelmatig naar de overbelasting van de selectie. Topspelers opzadelen met nieuwe, veeleisende WK-duels lijkt haaks te staan op de vraagtekens die hij destijds zette bij de tjokvolle speelschema’s. Zelf heeft hij daar echter een heel andere theorie over, blijkt uit een presentatie die Infantino en Wenger afgelopen herfst gaven aan onder meer de nationale bonden. Die voorstelling begint met een enorme foto van Infantino en de kreet 88 procent. Dat is de hoeveelheid leden die eerder dit jaar stemden voor onderzoek naar meer WK’s. Volkomen logisch volgens Wenger, die pleit voor meer rusttijd en minder reiskilometers per speler. Zijn credo: minder, maar meer betekenisvolle wedstrijden.
Momenteel zijn er vijf interlandperiodes in een seizoen. Is er in januari een eindronde om de Afrika Cup, dan komt daar voor veel spelers een zesde periode bij. Volgens Wenger moet dat drastisch worden teruggebracht. Hij geeft twee opties. Eén: oktober wordt de interlandmaand, met álle plaatsingsduels voor de eindtoernooien. Daartoe moeten de WK- en EK-kwalificatiegroepen inkrimpen naar vier teams. Internationals spelen dan zes interlands. Met een play-off om de laatste tickets worden dat er maximaal zeven. Ter vergelijking: Oranje speelde vorig seizoen, verdeeld over alle interlandblokken, dertien wedstrijden (exclusief het EK).
Verder wil Wenger de maand juni reserveren voor de eindronden. In de even jaren is er een WK, in de oneven jaren mogen de continenten hun eigen toernooien plannen. Januari vervalt als toernooi-maand. Op die manier wil hij het aantal interlandperiodes terugbrengen naar twee. In juli moeten alle spelers verplicht op vakantie om burn-outs te voorkomen. De negen maanden die overblijven zijn voor de clubs. Optie twee: in oktober worden drie weken ingebouwd voor interlands en in maart komt er een blok van twee weken. Voor de rest ziet het voorstel er hetzelfde uit. Dus in beide gevallen worden de interlands gebundeld en hoeven spelers minder vaak te pendelen tussen club en nationaal team.
Wenger, alias De Professor, wijst erop dat dit goed zou zijn voor zowel de voetbalontwikkeling in de breedte als voor de topspelers. Nieuwe landen maken frequenter kans op een WK-debuut en sterren worden minder zwaar belast. Zo heeft hij laten uitrekenen dat Lionel Messi in een periode van vier jaar dan geen 325 duizend maar slechts 157 duizend kilometer in een vliegtuig zit. Bovendien spelen de vedetten minder wedstrijden, doordat een deel van het interlandprogramma wordt geschrapt. Wat Wenger betreft start het nieuwe voetbalrooster in 2025. Dit betekent dus dat na het WK van 2026 het eerstvolgende WK al in 2028 zou plaatsvinden. ‘Supporters hoeven niet bang te zijn’, aldus Wenger, die signaleert dat uit een poll is gebleken dat vooral de oudere generatie wil vasthouden aan het huidige systeem, terwijl jongeren juist veel interesse zouden hebben in meer kwaliteit en minder onbeduidende duels. ‘Meer knock-outs en minder kwalificatiewedstrijden. Dat is wat de fans willen.’
Woede en verbijstering
Volgens de presentatie is een van de doelen spanningen en conflicten te vermijden. Dat is bepaald niet gelukt. Over het algemeen werd woedend en verbijsterd gereageerd op de voorstellen, die voor velen als een volslagen verrassing kwamen. Het is allemaal leuk bedacht, maar ook nogal naïef. Op zich heeft Wenger natuurlijk gelijk dat stervoetballers te zwaar worden belast en dat een overkill aan wedstrijden uiteindelijk kan leiden tot gelatenheid en minder honger bij sponsors en supporters. Maar dat betoog wordt krakkemikkig als de FIFA de overbelasting wil tegengaan door eerst zelf meer WK-wedstrijden in te plannen en vervolgens tegen de rest te zeggen: Leveren jullie maar in. De invoering van de Wenger-kalender zou betekenen dat alle bonden en competities moeten strepen in hun programma’s om ondanks de toevoeging van WK’s toch tot een gestroomlijnde agenda te komen die te behappen is voor spelers. Alle anderen betalen uiteindelijk de rekening en niet de FIFA, die als enige de grote winnaar wordt met meer WK-inkomsten.
Het International Olympisch Comité, dat vanaf de Spelen van 2028 zou moeten gaan concurreren met het WK, stelde dan ook dat de FIFA de eigen bankrekening vooropstelt. Daarin staat het IOC bepaald niet alleen. Bij de UEFA gingen al helemáál alle ruiten eruit. De Nations League zou van de kalender moeten verdwijnen en ook de XL-versie van de Champions League komt in de knel als de maand oktober helemaal zou wegvallen. Eerder is al besloten vanaf 2024 het aantal Europese groepsduels tot de winterstop op te voeren van zes naar tien.
‘Ik roep de FIFA op niet te stemmen over het WK, want de gevolgen voor het voetbal zouden rampzalig zijn’, stelde voorzitter Aleksander Ceferin, die daarbij allerlei argumenten aanhaalde, maar ongetwijfeld vooral doelde op de gevolgen voor de UEFA-kas.
Er is niet alleen ergernis over de inhoud, maar ook over de slinkse wijze waarop het plan via Saoedi-Arabië is gepitcht. Bondscoach Louis van Gaal en zijn Duitse collega Hansi Flick lieten in oktober nog een videovergadering schieten, uit onvrede over deze aanpak. De grote nationale bonden vinden het onterecht dat de FIFA niet eerst heeft overlegd alvorens dit WK-plan in de publiciteit te brengen en ook menen ze dat er veel te gemakkelijk wordt gedacht over het schrappen van een hoop interlands.
Neem de KNVB. Oranje is het verdienmodel. Sponsors betalen veel geld voor een stuk of tien interlands per jaar (exclusief eindronden) en normaliter zitten de stadions vol. Wenger brengt het aantal interlands terug naar zes. Dat betekent een forse klap voor de jaarinkomsten. De hele huishouding van de bond is gebaseerd op het bestaande systeem. Het totale Nederlandse voetbal profiteert mee. Er staat een mooie campus in Zeist en jaarlijks steekt de bond veel geld in de organisatie van de competities en de arbitrage. Als er een streep gaat door bijna de helft van de optredens van Oranje, verdampen veel vaste inkomsten, die niet zomaar worden goedgemaakt door de extra WK’s, waarvan nog maar de vraag is of Oranje zich daar elke keer voor kwalificeert. Ook onder meer de Duitsers, de Spanjaarden en de Portugezen hebben uitgesproken dat ze het een waardeloos plan vinden.
Zelfs de partijen die gebaat zijn bij een flinke hervorming van de voetbalkalender schieten het idee af. Zo zijn clubbazen en trainers al lange tijd enorm gefrustreerd dat zij spelers vijftig dagen per jaar kwijt zijn, terwijl ze wel de salarissen moeten doorbetalen. De FIFA en de UEFA lopen binnen met toernooien die volledig zijn gebaseerd op vedetten die de clubs bekostigen. Het is altijd maar afwachten hoe fit ze terugkomen van een interlandperiode in een ander werelddeel. Volgens de voorstellen zou het aantal dagen dat clubs hun spelers moeten afstaan bijna worden gehalveerd.
Bovendien hoeven voetballers minder vaak te reizen. Toch maken zowel de European Club Association (ECA) als de mondiale spelersvakbond FIFPro gehakt van het plan-Wenger. De FIFPro bracht al in kaart dat topspelers structureel worden overbelast en dit probleem zou eerst getackeld moeten worden, voordat de FIFA het meest veeleisende landentoernooi ter wereld vaker gaat organiseren. Het verbond van superclubs erkent eveneens dat de kalender nu te vol zit, maar dat mag ‘geen reden zijn voor een pr-campagne van de FIFA om er voor eigen gewin extra WK’s doorheen te drukken’. Overigens is de vraag wat de bestuurders van de ECA dan wél willen, want met een acceptabel alternatief voorstel om het club- en interlandvoetbal beter te stroomlijnen komen ze zelf ook niet.
Erg duur
Hoe dan ook, inmiddels lijkt wel duidelijk dat dit plan is ontploft in het gezicht van Wenger. Zeker nu adviesbureau KPMG heeft berekend dat invoering de nationale competities acht miljard euro per seizoen gaat kosten. Nu al staan deze zwaar onder druk. Dat komt door de UEFA en de superclubs, die de Champions League gaan uitbreiden. Daardoor ontkomen competitiebazen nu al niet meer aan de discussie te gaan inkrimpen. De Franse Ligue 1 heeft al besloten terug te gaan van twintig naar achttien clubs. Met de complete oktobermaand die zou wegvallen en seizoenen die met het oog op juni-WK’s al rond eind april moeten eindigen, komen de competities verder in het gedrang. Wedstrijden zullen vaker midweeks worden gespeeld en door een reductie van het deelnemersveld (en dus het aantal wedstrijden) komt er minder geld binnen uit tv-rechten, sponsoring en kaartverkoop. Daartegenover staat dat de FIFA meer gaat verdienen, maar het zal geen verdubbeling worden van de vijf miljard die het kroonjuweel nu ongeveer oplevert. Een WK is met een hogere frequentie immers minder exclusief.
Meer WK’s spelen lijkt vooral voordelig voor de FIFA en, pak ‘m beet, Nigeria, maar de toonaangevende partijen in het topvoetbal vinden niet dat de enorme nadelen opwegen tegen de voordelen. Zelfs de Conmebol – die het tweejaarlijkse WK in 2018 nota bene voor het eerst in bijna twintig jaar aankaartte – blijkt nu faliekant tegen te zijn. ‘Wij zullen niet deelnemen’, reageerde de leider namens de tien aangesloten Zuid-Amerikaanse bonden. ‘We hebben een bewezen succesvol model en moeten onze rug niet toekeren naar honderd jaar voetbalgeschiedenis.’ Veel desastreuzer had de lancering van de plannen niet kunnen uitpakken.
Dikke nederlaag
De afgelopen maanden heeft de FIFA besteed aan inventarisatie van de reacties. Later deze maand wordt het rapport met de conclusies gepresenteerd. Dat gaat op 20 december in Doha gebeuren. De uitslag lijkt nu al vrij duidelijk en de irritatie over de aanpak van Infantino en Wenger is groot. Het WK is eigendom van de FIFA en in principe heeft de wereldvoetbalbond de macht in stemming te brengen wat het wil. Aangezien het merendeel van de 211 leden grotendeels afhankelijk is van de FIFA-subsidies en nooit een WK zal halen, is er altijd wel een meerderheid te vinden. Kritische bonden als de KNVB zijn numeriek flink in de minderheid, want de meeste aangesloten bonden hebben geen aansprekend nationaal elftal en bestaan dankzij de giften uit Zürich. En de hoogte van die subsidies hangt weer samen met de WK-opbrengsten. Kortom; formeel gezien is groen licht best simpel haalbaar.
Desondanks lijkt het er voorlopig niet op dat de FIFA de plannen in stemming gaat brengen. Met een boycot van Europa en Zuid-Amerika – die tot nu toe alle wereldkampioenen leverden – schiet de FIFA natuurlijk niets op. Dan is het WK kapot. Alles wijst dan ook op een dikke nederlaag voor de hoofdrolspelers die flink gas hebben gegeven: Infantino, Wenger en de Saoedische en Marokkaanse bondsbestuurders. Veel verder dan Sepp Blatter 22 jaar geleden zijn ze niet gekomen. Als het tweejaarlijkse WK strandt, zal dat echter niet het einde betekenen van de bonje tussen de FIFA en de UEFA. Het wachten is nu op het volgende megatoernooi (bijvoorbeeld toch weer het grote club-WK) dat op de agenda verschijnt, waarna de ego- en geldstrijd weer van voren af aan zal beginnen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
