Project Restart: hoe Arsenal een meeloper werd en langzaam uit het dal klimt

Van een kandidaat-kampioen die elk jaar Champions League speelde tot een meeloper, die hooguit vaste klant werd in de Europa League. Wat liep er fout bij Arsenal, dat sinds Nieuwjaar opnieuw tekens van leven geeft?

In de huidige stand staat Arsenal in de middenmoot van de Premier League.

Nieuw? Totaal niet. Vorig seizoen eindigden de Londenaren pas achtste. Het seizoen daarvoor vijfde, het jaar daarvoor zesde. Dat was het laatste van Arsène Wenger die na een carrière die in 1996 begon werd uitgezwaaid: op 6 mei 2018 maakten de twee elftallen die die dag op het veld kwamen, Arsenal en Burnley, een erehaag voor de Fransman. Uitslag: 5-0. Maar laat u daardoor niet verblinden: de vrije val was toen al ingezet, critici van Wenger vonden dat zijn afscheid een paar jaar te laat kwam.

Na Wenger kwam Unai Emery, die ontgoochelde en in december 2019 werd vervangen door Mikel Arteta, ex-speler tussen 2011 en 2016.

Het duel van afgelopen weekend tegen Aston Villa was het 63e van Arteta als manager van Arsenal. Slechts iets meer dan de helft van die matchen kon de Spanjaard winnen. De Gunners blazen warm en koud onder hem, er zit geen lijn in. Niet in de manier van voetballen (in het begin nog opbouw van achteruit, dan weer lange ballen en hoge pressing), niet in de resultaten. Winst in de FA Cup vorige zomer, na eliminatie van Manchester City in de halve finale en Chelsea in de finale, werd gevolgd door winst van de supercup (tegen Liverpool) en een goeie zes op zes in de competitie. Maar daarna volgde een dramatische herfst: 18 op 18 in Europa, maar een beschamende 5 op 30 in de Premier League tussen oktober en half december. Sindsdien zijn de cijfers wel weer beter. Is project restart met enige vertraging dan toch op gang gekomen?

Post-Wenger

Toen er een einde kwam aan het rijk van Arsène Wenger, wisten de eigenaars van Arsenal dat de overgang moeilijk zou worden. Dat had het voorbeeld van Manchester United geleerd. Sir Alex Ferguson had de club een kwarteeuw geleid en United had zijn vertrek, in de zomer van 2013, zeer slecht verteerd. In het eerste post-Ferguson-jaar eindigde United zevende. De seizoenen erna vierde, vijfde en zesde. Pas in 2018 werd men nog een keer vicekampioen en pas nu, dankzij Bruno Fernandes en de wedergeboorte van Paul Pogba, lijkt de ploeg weer klaar voor de titelstrijd. Opvallend, want geen twee maanden geleden werd Ole Gunnar Solskjaer nog fors op de korrel genomen.

Veel waarnemers weten de donkere dagen niet alleen aan het vertrek van Ferguson. Ook dat van de chief executive David Gill had zijn invloed. CEO Gill was aan boord sinds 1997 en stapte – ook in 2013 – over naar UEFA. De nieuwe tandem bij United – Moyes- Woodward – moest samen de wereld aan de top ontdekken en deed dat met vallen en opstaan.

Toen Arsenal Wenger moest vervangen, wilden de Amerikaanse hoofdaandeelhouders van Arsenal, de Kroenkes, niet dezelfde fout maken. Wenger had nauw samengewerkt met CEO Ivan Gazidis, die in de maanden voor het vertrek van de Fransman een team rond zich verzamelde om de leemte van de Franse chef-kok die alles probeerde te controleren, op te vullen: er kwam een nieuw head of football ( Raul Sanllehi) en een nieuwe chef rekrutering ( Sven Mislintat). Met Unai Emery werd een topcoach aangeworven. Dat zag er een bekwame piramide uit, vonden de Amerikaanse eigenaars, die intussen achter de schermen probeerden om alle aandelen in hun bezit te krijgen. De Kroenkes hadden dan wel al de meerderheid sinds 2011, maar het absolute zeggingsrecht verkregen ze pas eind 2018.

Maar terwijl ze daarmee bezig waren, zagen ze het hoofd van die piramide plots vertrekken: Ivan Gazidis kreeg een bod van Milan en ruilde Londen voor Italië. En zo zat Arsenal net als United in 2018 met exact hetzelfde probleem: in een en dezelfde zomer verdween de manager die meer dan twee decennia de lijnen had uitgezet én de CEO. Bye bye zachte transitie.

Het eerste seizoen na Wenger werden de Gunners prompt vijfde, het tweede achtste. De zekerheid – ook financieel – van elk seizoen Champions League, werd ingeruild voor een vaste plaats in de Europa League. Financieel veel minder lucratief, wat te merken was in de jaarcijfers.

Het gevolg was veel minder stabiliteit. Toen The Athletic dit najaar de balans opmaakte van twee jaar Arsenal sinds Arsène Wenger en een verklaring voor de slechte herfst zocht, kwamen ze uit bij een pak wissels aan de top. Emery werd geen succes, na minder dan anderhalf jaar mocht hij gaan, om te worden vervangen door Arteta. Het sportieve departement dat Gazidis installeerde, is inmiddels weggeveegd. Mislintat, Sanllehi, nog andere onderhandelaars en scouts… allemaal weg. Vorige zomer sneuvelden 55 werknemers. Deels uit besparingen, COVID-19 hakte er stevig in, maar een aantal mensen betaalde ook de prijs voor een faliekant transferbeleid.

Arsenal bakte er immers weinig van, de voorbije jaren. Dat startte ook al wel onder Arsène Wenger, die een voorliefde had voor elegante spelmakers en er daar vaak veel van kocht. Soms te veel. Toen Mesut Özil kwam, bleek er bijvoorbeeld plots geen plaats meer voor Cesc Fàbregas. Die wisselde dan maar de ene kant van Londen voor de andere, en werd met Chelsea kampioen.

Het beschikbare geld werd niet altijd wijs besteed. Waarnemers schatten dat er sinds de zomer van 2016 iets meer dan een half miljard euro werd uitgegeven op de transfermarkt en om de dossiers van Wenger en Emery (allemaal met een grote staf) af te handelen. Vaak ging het ook om transfers waaraan de club enkel geld verloor. Sinds januari 2018 trok de ploeg een pak oude spelers aan: Henrich Mchitarjan was 29 toen hij kwam, Pierre-Emerick Aubameyang 28, Stephan Lichtsteiner 34, Sokratis Papastathopoulos 30, David Luiz 32, Cedric Soares 28 en Willian 32.

De grootste fout werd gemaakt met Özil. Toen hij al 29 was, verlengden ze diens contract tegen een recordloon van 400.000 euro per week. De Duitser van Turkse afkomst raakte dit seizoen niet eens op de spelerslijst van de Premier League noch op die voor de Europa League en verkaste onlangs naar Fenerbahçe, de club voor wie hij als kind supporterde. Engelse media berekenden dat hij 15 miljoen euro had verdiend sinds de laatste keer dat hij in een wedstrijd op een bal had geshot…

Van een verliespost gesproken. De man had voor- en tegenstanders in het Emirates Stadium, waar hij 7,5 jaar voetbalde. Hij liet mooie dingen zien, maar schopte het geen enkele keer tot in de beste 11 van de Premier League op het einde van een seizoen, signaleren zijn critici. Zijn verzet tegen het inleveren van salaris door de spelers door de coronacrisis – het bestuur van Arsenal stelde dit voorjaar 12,5 procent voor – viel dan ook zeer slecht. Van de weeromstuit weigerde hij vorige zomer mee te werken aan een transfer. Uiteindelijk werd het inleveren van de spelers wel beperkt tot 7,5 procent van hun loon, toen de club zich in augustus via het winnen van de FA Cup voor de Europa League plaatste. Met zes maanden vertraging is hij alsnog weg.

Nieuw project

De komst van Arteta iets meer dan een jaar geleden blies een nieuwe wind door de club. De ene Bask voor de ander zal u zeggen, maar insiders ontdekten een heel andere sportieve baas. Eén: Arteta kende de club als speler, dat gaf hem al een voorsprong. Twee: hij bleek ook socialer in de omgang. Bij zijn eerste kennismaking speechte hij op elke verdieping voor alle aanwezigen. Als je in het restaurant van de club zat en je zag Emery, dan zwaaide die een keer van ver, en weg was hij. Arteta deed een babbeltje, getuigde een werknemer tegenover The Athletic. Warm versus wat killer, misschien ook door het gebrek aan talenkennis. Het Engels van Emery bleek beperkt, terwijl Arteta een polyglot is.

Voor de spelers braken nieuwe tijden aan, al waren er ook wel geruchten over een verslapping van de discipline. Arteta kwam uit de staf van Pep Guardiola en wilde gelijkaardig spelen: verzorgde opbouw van achteruit, mooi positiespel. Sommige spelers werden uit hun comfortzone gehaald, of geprikkeld. Zo was het in Engeland algemeen geweten dat Guardiola Aubameyang had afgewezen, toen die absoluut weg wilde bij Borussia Dortmund en naar Engeland lonkte.

Arteta hoorde als assistent over dat beslissingsproces. De Spanjaard speelde zijn twijfels eerlijk uit in een gesprek en moest vorig seizoen zijn ongelijk bekennen. Achter het blitse diamantenimago school een harde werker. Hij behield hem dan ook als zijn aanvoerder, al is die dit jaar weer minder regelmatig.

Niet alleen de nieuwe hoofdcoach zorgde voor een nieuwe wind. Op de achtergrond werkten de Kroenkes deze zomer aan meer sportieve duidelijkheid. Raul Sanllehi had de Braziliaan Edu gehaald om hem bij te staan in het sportieve beleid, maar dat had ook voor onduidelijkheid gezorgd. Tot wie moesten makelaars zich wenden wanneer ze iemand in de aanbieding hadden? Uiteindelijk kreeg Edu, een vlotte prater, de volle sportieve bevoegdheden. Met ook nog Per Mertesacker aan het hoofd van de opleiding heeft Arsenal daarmee drie ex-top/clubspelers in zijn sportieve organigram.

Het verwijt dat Edu kreeg toen hij aan het bewind van de club kwam, was dat hij wat weinig ervaring had als sportleider. Dat was niet helemaal terecht. Voor hij naar Europa kwam, had hij gewerkt bij zijn ex-club in Brazilië, Corinthians, en bij de Braziliaanse voetbalbond.

Ervaring had hij dus wél, eerste keuze was hij niet. Dat was de Spanjaard Monchi, de man die Sevilla groot had gemaakt, later naar AS Roma verkaste, maar daar niet hetzelfde kon doen. Arsenal hield gesprekken met beide heren, gaf de voorkeur aan Monchi, maar uiteindelijk zei die neen. Hij keerde terug naar Sevilla en zo belandde Edu opnieuw in Londen. Op 9 juli 2019 werd hij Arsenals eerste technisch directeur, eerst onder de Catalaan Sanllehi, na 15 augustus 2020 met volle bevoegdheden.

Misschien verklaart dat allemaal wel mee de komst van een aantal Brazilianen naar Londen: David Luiz in 2019, Willian in 2020, Gabriel in 2020, of die van Spanjaard Pablo Marí. Veelal deals (Marí niet) met spelers uit de stal van supermakelaar Kia Joorabchian, die in januari ook de Portugees Cedric van Southampton naar Londen haalde. Ei zo na had er zelfs een Braziliaan meer kunnen zijn, maar onderhandelingen met Chelsea rond Jorginho bleken niet af te ronden.

Daar neemt Edu dus een risico. Daarom keek ook iedereen met argusogen naar deze transferperiode, de eerste waarin hij de volledige verantwoordelijkheid had, in nauw overleg met Arteta. Zou Arsenal verder de Braziliaanse weg op gaan, bijvoorbeeld in zijn zoektocht naar een spelmaker? Want dat was wat de Gunners ontbeerden, zo luidde de sportieve analyse in een herfst waarin de club plots even naar onder leek te moeten kijken. Na de nederlaag op bezoek bij zijn ex-ploeg Everton, vlak voor kerst, stonden Arteta en co bij het afsluiten van speeldag 14 plots slechts vijftiende. Zelfs in een vreemd seizoen met veel verrassingen – begin december stond Chelsea nog derde, anderhalve maand later lag coach Frank Lampard eruit – was dat een onaangenaam dieptepunt. Aubameyang kreeg veel kritiek, Alexandre Lacazette zat op de bank, Willian was onbestaande. Toen werd duidelijk: in januari moesten de Gunners de markt op, of zich herpakken. Stond een nieuwe trainerswissel in de steigers?

Ødegaard

Achteraf bekeken kwam na Everton de ommekeer. Arteta gooide nog maar eens het systeem om en liet zijn driemansdefensie voor wat ze was. Emile Smith Rowe, net twintig en uit de eigen opleiding, kreeg voluit zijn kans als spelmaker. Op Goodison Park zat hij op de bank, tegen Chelsea mocht hij een eerste keer starten. Hij bleef in de basis en Arsenal ging weer winnen.

Achter de schermen speurden Edu en zijn scouts de transfermarkt af en zochten de Kroenkes naar centen. Ze herschikten in juli al de leningen voor de afbetaling van het Emirates stadium en trokken in december naar de Bank of England, voor een overbruggingskrediet van 135 miljoen euro. Eerder had ook Tottenham dat al gedaan. Bedrijven die voor de coronacrisis in goeie doen waren, konden bij de bank goedkoop (tegen een interest van 0,5 procent) geld lenen.

Aan die lening waren wel voorwaarden verbonden. Ze moet, eens COVID-19 voorbij is en het ‘normale’ leven herneemt, direct worden terugbetaald en mag alleen dienen om lopende engagementen na te komen. Het was, met andere woorden, geen potje om in januari de transfermarkt op te gaan.

Uiteraard lag de revival niet alleen aan Smith-Rowe. Arteta had gaandeweg ook al de tactiek omgegooid: het voetballen van achteruit, City-stijl, werd geregeld vervangen door de lange bal. Naast het eigen talent ontwikkelden ook andere voetballers zich, vooral op de flanken. De progressie van de negentienjarige Bukayo Saka was spectaculair, hij noteert vanaf de flank betere cijfers in de scorestatistieken (doelpunten en assists) dan een teleurstellende Aubameyang, die pas de laatste weken weer boven water komt.

Met dank toch ook wel aan Smith-Rowe. Die bracht opnieuw pace in het spel. Daarbij de laatste weken bijgestaan door Thomas Partey, de 27-jarige Ghanees die vorige zomer voor 50 miljoen euro uit Spanje werd gehaald, maar nog niet zoveel speelde. Met op de flanken Saka en Pepé, die ook een zeer lange aanpassingsperiode nodig had, viel het systeem in de plooi. Rond Nieuwjaar begon Arsenal aan a new project.

Daar werd ook Martin Ødegaard aan toegevoegd, die wordt geleend van Real (net als Ceballos wiens uitleenbeurt vorige zomer werd verlengd). De Noor lijkt al een eeuwigheid mee te gaan – de schuld van een vroeg debuut – maar is nog steeds slechts 22. Alle eieren in het mandje van Smith-Rowe leggen, leek Arsenal gezien diens leeftijd en blessuregeschiedenis, te gevaarlijk. Vandaar de komst van Ødegaard als creatieve middenvelder. Arsenal bestudeerde ook het dossier van de jonge Hongaar Dominik Szoboszlai, maar gezien diens prijskaartje wordt dat wellicht iets voor later.

Is Ødegaard een goeie gok? De komende weken moeten het uitwijzen. Speelminuten dit seizoen bij de Koninklijke: 234. Dat is weinig, gezien de problemen daar. Zijn beste momenten kende de Noor in Nederland, vooral bij Vitesse na een passage bij Heerenveen en daarna bij Real Sociedad, waar hij als spelmaker voor een paar prachtige assists zorgde. De Basken konden hem aanvankelijk voor twee seizoenen lenen, maar Real maakte daar al na een jaar een einde aan. Een opvolger voor Luka Modric of Toni Kloos leek gevonden, want zijn stats bleken uitstekend.

Helaas, zes maanden later staat Ødegaard terug bij start. Na een moeilijke voorbereiding vanwege een knieletsel kreeg hij in Madrid een paar kansen, maar hij verdween snel uit beeld. In december zette Zinedine Zidane het licht op groen voor een nieuwe uitleenbeurt. Real Sociedad was opnieuw kandidaat, maar daar hebben ze inmiddels David Silva. Het werden dus vijf maanden Londen en, anders dan Özil, is Ødegaard wél iemand die in balverlies direct druk kan zetten.

Conclusie

Een jonge staf, een jonge sportieve directie en een ploeg met een paar zeer beloftevolle jongeren. Naast Smith-Rowe en Saka zagen we dit seizoen namelijk ook al de 19-jarige Braziliaan Gabriel Martinelli en de 21-jarige spits Eddie Nketiah. Er zit toekomst in Arsenal, dat in principe ervaring genoeg heeft (Willian, Luiz, Aubameyang, Xhaka) om dat jeugdig talent te omkaderen. Alleen werd al ontzettend veel geld verspild. Doet de tandem Edu-Arteta in 2021 beter?