Stad uit de schaduw: hoe Boekarest zich via dit EK aan de wereld wil laten zien

Als één van de weinige organiserende steden op het EK moet Boekarest het zonder eigen nationaal elftal doen. Verslag uit een stad die het toernooi aangrijpt om in de schijnwerpers te komen.

Igor en Grozjan Kocev zitten moe maar gelukkig aan tafel in het restaurant van Hotel Hilton Garden Inn in het hartje van het historisch centrum van de Roemeense hoofdstad. Vader en zoon zijn net in Boekarest aangekomen in de kleuren van Noord-Macedonië. Dat zal hier ’s anderdaags zijn tweede groepswedstrijd afwerken, tegen Oekraïne. Ze zijn afkomstig uit de Macedonische stad Struga, maar wonen al een aantal jaar in de Tsjechische hoofdstad Praag, waar Igor als tandarts werkt.

Ze hebben er net een vijftien uur durende autorit opzitten vanuit Praag naar Boekarest, een afstand van liefst 1353 kilometer. De dag na de wedstrijd doen ze nog eens vijftien uur over de terugrit. Vanuit Praag gaat het dan met het vliegtuig naar Amsterdam, waar Noord-Macedonië zijn derde groepswedstrijd afwerkt tegen Nederland.

Ze zijn niet de enige fans die uit Noord-Macedonië of uit de diaspora naar Boekarest zijn afgezakt. ’s Avonds zitten de restaurants, bars en privéclubs vol met Noord-Macedoniërs en Oekraïners die mooi verbroederen. Het is een onwezenlijke ervaring, in deze covidtijden, om in de kleine gezellige straatjes van het historisch centrum van Boekarest zo veel mensen zo dicht op elkaar te zien. Wanneer de deejay een Slavisch rocknummer speelt, gaat de hele tent uit de bol en is er van de verplichte anderhalve meter afstand geen sprake meer.

Dit is wat Euro 2021 met de spreiding over twaalf landen beoogde: zo veel mogelijk mensen van verschillende landen samenbrengen en laten verbroederen. Het zijn kippenvelmomenten, maar het lijkt toch verstandiger om een blokje om te gaan dan zich door de feestende massa een weg te zoeken, wat nog niet zo lang geleden de normaalste gang van zaken was geweest.

De politie is massaal maar discreet aanwezig, zowel in de straten rond het centrum als op de hele route naar het stadion aan de oostelijke rand van de stad. En ook in de metro, die je mits een paar keer overstappen tot Piata Muncii brengt, het dichtst bij het stadion gelegen metrostation, op 1,7 kilometer afstand. De terugtocht te voet van het stadion naar de Piata Universita, het kloppend hart van de stad, duurt even lang als de heenreis met het openbaar vervoer. Precies één uur.

Reizen met het vliegtuig

Het voelt vreemd om na anderhalf jaar weer het vliegtuig te nemen. Zo gemakkelijk als dat vroeger ging, zo’n gedoe is het vandaag. In elk van de twaalf landen die mee de organisatie van het EK verzorgen, gelden andere regels. Volstaat een bewijs van vaccinatie, zolang het Europese gezondheidspaspoort nog niet algemeen aanvaard is, of moet je toch het resultaat van een recente covidtest afleggen? Op het ministerie van Volksgezondheid heeft men maar één raad: ‘Bel de ambassade van het desbetreffende land.’ De Roemeense ambassade zegt, wanneer de reiziger een bewijs van vaccinatie van meer dan tien dagen oud kan voorleggen: ‘Ga en geniet.’

Is het vliegtuig heen maar voor de helft gevuld, de terugvlucht zit stampvol. Vooral Roemenen die deel uitmaken van de 3,5 miljoen in de diaspora die aan de slag zijn in de bouwsector of als poetshulp. In Boekarest is het gemiddelde maandloon 600 tot 800 euro. Op het platteland, waar de meerderheid van de uitgeweken Roemenen vandaan komt, ligt dat een stuk lager.

Duur is de vlucht niet. Het parkeerticket op de luchthaven voor twee dagen kost dubbel zo veel als de 39 euro voor een retourtje Boekarest.

Het eerste wat je bij de landing ziet, is naast de luchthaven een gebouw waarop staat: Ion Tiriac Arena, Welcome in Bucharest. Ion Tiriac was in de jaren zeventig een behoorlijk goede tennisser én lid van de Roemeense olympische ijshockeyploeg. Na zijn actieve sportcarrière werd hij manager van toptennissers Guillermo Vilas, Henri Leconte en Boris Becker. Hij richtte na de val van het communisme de eerste private bank op in zijn land, zette een autobedrijf op en bouwde in Otopeni, waar de luchthaven zich bevindt, in drie maanden een ijshockey-arena. Hij was de eerste Roemeen in de miljonairslijst van Forbes.

De luchthaven werd naar aanleiding van Euro 2021 grondig vernieuwd. In de oude aankomstterminal zijn de vrijwilligers een en al enthousiasme. Oorspronkelijk waren er voor Boekarest meer dan 2000 vrijwilligers voorzien, maar door covid bleef hun aantal beperkt tot 850.

Net voor de paspoortcontrole zitten aan een lange tafel rijen medisch verantwoordelijken die al het papierwerk grondig checken. Sinds 1 mei zijn in Roemenië de regels versoepeld maar zonder de nodige documenten dat je niet besmet bent (een bewijs van inenting of een recente covidtest) moet je van hier nog veertien dagen in quarantaine.

De rit naar de Nationale Arena, waar het EK-hoofdkwartier gevestigd is, gaat minder vlot. Zowat iedereen van de ruim twee miljoen inwoners van Boekarest lijkt over een eigen auto te beschikken en die lijken allemaal tegelijkertijd de weg op te zijn. File is hier de normaalste zaak op elk moment van de dag. Het teveel aan auto’s en het gebrek aan parkeerplaatsen maken dat de meeste trottoirs bezet zijn door geparkeerde auto’s. Een werkpunt in een steeds moderner ogende stad. De architectuur stamt deels uit de Habsburgse tijd en werd in de tweede helft van de negentiende eeuw aangevuld door Franse architecten, wat Boekarest de bijnaam ‘Petit Paris’ opleverde. En daar zijn ze hier best trots op.

Veel van het oude centrum werd door dictator Nicolae Ceaucescu vernield in zijn drang om brede lanen en grootse gebouwen op te trekken. Het mooiste voorbeeld van die megalomane bouwkunst, het vroegere paleis van de Ceaucescu’s, is nu het parlementsgebouw en heet het Huis van het Volk. Elke Roemeen weet je te vertellen dat dit het op één na grootste gebouw ter wereld is, na het Pentagon.

Amper snelwegen

De Nationale Arena, gelegen in een immens park (Boekarest is een van de meest groene hoofdsteden in Europa), werd in 2011 verbouwd en huisvest sindsdien de nationale ploeg en FCSB, de club van de omstreden rijke zakenman George ‘Gigi’ Becali. FCSB is het voormalige Steaua Boekarest dat in 2017 op last van de rechtbank zijn naam moest veranderen (zie kader). Becali heeft zijn eigen opzichtig paleis aan een van de grote invalslanen, met echt goud aan de muren, en een immens kruis daarnaast, waarschijnlijk als boetedoening voor zijn vele zonden.

In 2012 floepten de Europese schijnwerpers voor het eerst aan boven Boekarest toen de stad in het vernieuwde stadion het eerste grote Europese evenement organiseerde. Er daagden 52.347 toeschouwers op voor de Europa Leaguefinale tussen Atlético Madrid en Athletic de Bilbao. De voorbije jaren raakte de Arena goed gevuld voor topwedstrijden van de eigen nationale ploeg, de Tricolores, en een aantal concerten. In 2019 lokte Ed Sheeran er 48.000 kijkers, Metallica 50.300.

Toen Boekarest zich zo’n zeven jaar geleden kandidaat stelde als speelstad voor Euro 2020, was het de bedoeling dat de Roemenen hun eigen nationale ploeg hier zouden aanmoedigen. Dat is niet gelukt. Het team eindigde derde in een groep waar Spanje en Zweden zich plaatsten, en het verloor vervolgens in de eerste play-offronde van IJsland.

Einde verhaal dus voor een nationale ploeg die in de jaren 90 nog wervelend voetbal bracht onder leiding van Gheorghe Hagi, bijgenaamd ‘de Maradona van de Karpaten’. Hagi en co speelden op het WK 1990 1-1 gelijk tegen het Argentinië van Maradona. Vier jaar later had Zweden in de kwartfinales penalty’s nodig om het beste Roemenië ooit uit te schakelen en op het WK 1998 werd nog de tweede ronde gehaald. Een kwartfinale op Euro 2000 was een laatste stuiptrekking van de talentvolle generatie. In 2008 en 2016 sneuvelde Roemenië in de poulefase van het EK.

Van de vijf interlands dit kalenderjaar won het er maar één: tegen Noord-Macedonië. De andere vier verloor het, onder meer tegen Armenië en Georgië. In de selectie van de laatste matchen zaten maar twee spelers uit een topvijfcompetitie: kapitein Vlad Chiriches bij Sassuolo en Razvan Marin (ex-Standard), door Ajax uitgeleend aan Cagliari.

Zo moet het Roemeense publiek zich op dit EK tevreden stellen met drie groepswedstrijden met Noord-Macedonië, Oekraïne en Oostenrijk, en met één 1/8 finale. Gevolg? De in deze covidtijden maximum toegelaten capaciteit van 13.000 in het 55.000 plaatsen tellende stadion wordt in de groepsfase niet gehaald. Voor Oostenrijk – Noord-Macedonië daagden 9082 kijkers op: 2500 fans uit de voormalige Joegoslavische deelrepubliek, iets minder dan 1000 Oostenrijkers en de rest Roemenen. Voor de tweede wedstrijd steeg dat aantal tot 10.001, met dank aan de Oekraïense fans die even talrijk naar Boekarest afzakten als de Noord-Macedoniërs (elk een goeie 3000).

Boekarest en Skopje, de hoofdstad van Noord-Macedonië, liggen 634 kilometer uiteen, dat is met de auto acht en een half uur. De 920 kilometer tussen Kiev en Boekarest overbrug je in twaalf en een half uur rijden en de 1000 kilometer naar Wenen in iets meer dan elf uur. Dat de wegeninfrastructuur in Roemenië nog veel te wensen overlaat, met amper snelwegen buiten de directe omgeving van de hoofdstad, zorgt ook al niet voor een groot enthousiasme om de verplaatsing te maken.

Nieuwe stadions

De organisatie in Boekarest is, het moet gezegd, top. Het werk gebeurt efficiënt en zelfs de meest onbeduidende steward verwelkomt je met een brede lach en een ‘ Welcome in Romania‘.

Wie over het EK in Boekarest wil praten, kan best terecht bij de organisator van het plaatselijke Eurocomité én een topfunctionaris van de Roemeense voetbalbond. Laat dat nu net de twee functies zijn die Florin Sari combineert. Hij wisselt zijn twee petten tussen zijn kantoor van de voetbalbond op de tweede verdieping van het stadion en het gelijkvloers waar het Eurobureau gevestigd is. Onophoudelijk rinkelt de telefoon bij de voormalige journalist die na weer een telefoontje toegeeft: ‘Je moet niet denken dat ik zo’n populair man ben. Ik ben alleen maar populair omdat ik tickets en parkeerkaarten uitdeel.’

Kan hij uitleggen waarom Boekarest per se mee deze jubileumeditie van het EK wilde organiseren? En hoe ervaart hij dat terwijl de eigen nationale ploeg er niet bij is? Het antwoord op vraag twee is simpel: ‘Toen we de aanvraag deden, gingen we er nog van uit dat we er wel bij zouden zijn. Maar dat is niet zo. Waarom? ( droog) Omdat we niet genoeg matchen wonnen.’

Dat de Roemeense hoofdstad een evenement van deze omgang kon organiseren, bewees het al met de Europa Leaguefinale in 2012: ‘Euro 2020 was de trigger om een aantal oude stadions te verbouwen zodat ze conform zijn aan de normen van de UEFA: de stadions van Steaua, de Nationale Arena, het stadion van Rapid en straks ook het stadion van Dinamo. Daarnaast legt de overheid in gans het land 150 nieuwe voetbalcomplexen aan en 100 kleine voetbalveldjes. Ook de infrastructuur in de stad werd gemoderniseerd: de luchthaven is vernieuwd, en er is een nieuwe treinverbinding tussen de luchthaven en de stad. Dat kost veel geld, maar daar hebben de volgende generaties ook iets aan.’

De kostprijs voor de vernieuwing van de stadions en het aanleggen van al die nieuwe voetbalvelden? Ruim 400 miljoen euro. De investeringen in de luchthaven en de treinverbinding lopen op tot ruim 100 miljoen euro. ‘Als je het bij de naakte cijfers houdt, haal je er qua inkomsten nooit uit wat je uitgaf. Maar de sociale return on investment is veel groter, zo’n 800 miljoen euro per jaar. We bekijken dit EK dus als een investering op lange termijn. We zien dat andere Roemeense steden nu ook van plan zijn om, in navolging van Boekarest, nieuwe stadions te bouwen.’

Gevraagd naar wat hij hoopt dat dit Euro bijbrengt, wil hij later niet herinnerd worden ‘als de man die het grootste evenement ooit in het land organiseerde, maar het eerste van veel grote evenementen’. Na dit Euro organiseert Roemenië in 2023 samen met Georgië het EK U21 en in 2025 op zijn eentje het EK U19.

Dacië

Maar dit event is ook een manier waarop Roemenië als land zijn visitekaartje wil afgeven, zegt Sari. ‘In westerse lidstaten van de EU wordt Boekarest wel eens als een stad in de schaduw gezien, is mijn ervaring. Met de organisatie van dit toernooi zetten we de spotlights op onze hoofdstad.’

De vraag of Boekarest en Roemenië misschien een imagoprobleem hebben, kaatst de organisator die vlot Duits en Engels spreekt terug. ‘Dat moet ik aan u, als vertegenwoordiger van de media uit het westen, vragen: wat weet u van ons land en onze hoofdstad?’

Nou, niet zo veel. Uiteindelijk is Roemenië, dat in de Romeinse tijd Dacië heette, in zijn huidige vorm en onder de huidige naam maar ontstaan in 1859 uit een samengaan van de voormalige prinsdommen Walachije en Moldavië, en bestaat Boekarest maar sinds de tweede helft van de vijftiende eeuw.

Interessant detail: toen het kersverse land besliste een koning te zoeken, weigerde de eerste kandidaat: prins Philippe, zoon van de eerste Belgische koning Leopold I. Zo ging de job naar de Duitse prins Karel, die in 1881 als Carol I tot koning zou gekroond worden. Zijn standbeeld recht over het koninklijke paleis werd door de communisten gesmolten en omgevormd tot een standbeeld van Lenin. Na de val van het communisme verdween dat echter weer, waarop er een nieuw standbeeld van Carol I te paard werd gemaakt.

Maar de beelden die op het netvlies zijn blijven kleven zijn die van de gewelddadige revolutie na de val van de muur in 1989. Elders verliep die revolutie zonder veel bloedvergieten, maar in Roemenië vielen er in december 1989 meer dan 1000 doden. Op het plein van de revolutie tussen de grote gebouwen van de verschillende ministeries staat een monument met aan een muur de namen van alle slachtoffers. De Roemenen noemen het monument ‘onze aardappel’, en tot voor kort werden de randen in marmer stuk gereden door skateboarders en was het monument beklad met graffiti.

Florin Sari, die vijftien was toen de revolutie uitbrak, werkte in een vorig leven als journalist mee aan een Zwitserse documentaire over de laatste uren van Nicolae en Elena Ceaucescu, het megalomane dictatorsechtpaar dat het land 25 jaar in een ijzeren greep hield. Toen de documentaire gemaakt werd, stapte de familie van Ceaucescu naar de rechtbank om de uitzending te verbieden. ‘Ze hadden de naam Ceaucescu officieel gedeponeerd en vonden dat die nergens meer mocht gebruikt worden zonder hun toestemming. Voor de rechtbank vochten we dat aan. Wat wordt er van een land als je je eigen geschiedenis niet meer mag tonen of bespreken? De rechter gaf ons gelijk.’

Corruptie

Met dit Euro wil Roemenië tonen dat het een modern Europees land is geworden, al blijft dat een lange weg, beseft Sari. ‘Weet u wat het meest door buitenlandse toeristen bezochte museum van Boekarest is? Het huis van de Ceaucescu’s. Laten we dat accepteren en de schijnwerpers zetten op onze andere troeven.’ Vandaag is Boekarest voor buitenlanders meer een zakenbestemming dan een idee voor een citytrip. Sari wil zijn stad graag zien uitgroeien tot een plaats die grote events organiseert, en vervolgens de bezoekers naar de andere troeven lokt: de bergen in de Karpaten, op anderhalf uur rijden van de hoofdstad, de stranden aan de Zwarte Zee of de skiresorts.

Die bezoekers wil het land uit de rest van de EU halen, waar Roemenië sinds 2007 lid van is. Een toetreding waar heel het land nog steeds achter staat, want sinds die toetreding ging het bruto nationaal product bijna maal drie. ‘Dit land heeft in heel zijn geschiedenis altijd naar het westen gekeken, nooit naar het oosten. Altijd hebben we ons Europees gevoeld en de Europese waarden nagestreefd’, aldus Sari.

Hoewel Roemenië voor de onafhankelijkheid schatplichtig was aan het Ottomaanse rijk, werd het zelf nooit bezet door de Turken. Altijd bleef het een christelijk land, dat midden Slavische naties met het cyrillisch alfabet een Romaanse taal sprak en het latijnse alfabet hanteerde.

Wel hinkt het voetbal achterop tegenover de economische vooruitgang in het land. ‘In Roemenië heeft het voetbal niet de stappen gezet die het in andere landen zette. Daar zijn verschillende oorzaken voor: gebrek aan geld, gebrek aan belangstelling én corruptie. In de jaren 90 was er veel corruptie in het Roemeense voetbal. Dan wordt er niet geïnvesteerd en op die manier hypothekeer je je eigen toekomst. In plaats van te investeren in jeugdopleiding trok men goedkope buitenlanders aan.’

Het positieve voorbeeld gaf voormalig topvoetballer Gheorghe Hagi die met zijn club Viitorul Constanta inzet op eigen jeugd. Dat voorbeeld krijgt nu stilaan navolging in een competitie waar het spelersbestand nog bestaat uit 70 procent Roemenen en 30 procent buitenlanders. ‘Vandaag moet elk eersteklasseteam een eigen jeugdacademie hebben en in elke match moet het twee spelers jonger dan 21 opstellen.’ Na amper een paar jaar is het gevolg van die maatregelen al direct zichtbaar. De Roemeense U21 haalde de halve finales op het EK U21 en plaatste zich voor de Spelen in Tokio.

De weg is nog lang, maar hij is alvast aangevat.