Twee jaar geleden overleed ex-FIFA-preses Havelange, de grootste hervormer van het wereldvoetbal ooit

Exact twee jaar geleden stierf een van de meest besproken figuren in de sportwereld. Hoewel João Havelange een succesvolle carrière kende als sportman en bestuurder, staat hij vooral bekend als de koning van de corruptie. Miljoenen euro’s smeergeld kreeg hij en wie hem durfde tegenspreken of werken, werd eenvoudig uit de weg geruimd. Een relaas van de grootste hervormer die het wereldvoetbal ooit zal hebben gekend.

João Havelange, de Portugese bijnaam voor Jean-Marie Faustin Godefroid de Havelange, werd geboren op 8 mei 1916. Zijn vader was een Belg en naar school ging hij in Frankrijk, maar toch stond zijn hele sportcarrière in het teken van Brazilië. Op de Olympische Spelen van 1936 maakte hij deel uit van het Braziliaanse zwemteam en op die van 1952 in Helsinki stond hij in het Braziliaanse waterpoloteam. Na zijn carrière, in 1956, haalde hij een diploma in de rechten en was vervolgens heel succesvol in de zakenwereld met zijn verzekerings-, staal en transportbedrijf.

Als topsporter vertoefde hij vooral in anonimiteit, als bestuurder was dat niet het geval. Tijdens zijn rechtenstudies werd hij al lid van het Braziliaans Olympisch Comité, waarna hij doorstroomde naar het Internationaal Olympisch Comité in 1963. Tussen 1958 en 1973 was hij ook voorzitter van de Braziliaanse voetbalbond (CBF) en maakte zo de eerste drie Braziliaanse wereldtitels mee (1958, 1962, 1970). Het summum moest dan nog volgen. Op zijn 58ste werd hij verkozen tot FIFA-voorzitter en dat zal de hele wereld geweten hebben. Hij overspoelde de FIFA als een tsunami. Waar zijn voorganger Sir Stanley Rous heel conservatief de controle over het voetbal probeerde te behouden, ging Havelange all-in. Voetbal moest een wereldsport worden.

Havelange runde de FIFA voor 24 jaar als een bedrijf, waar winst en bekendheid topprioriteiten werden. Dat gebeurde samen met Horst Dassler, de oprichter van sportmerk Adidas en marketingbedrijf International Sports and Leisure (ISL). Havelange had de ideeën, Dassler het geld. De samenwerking wierp duidelijk zijn vruchten af. Op twintig jaar tijd werd de FIFA een van de grootste sportorganisaties van de wereld. Een totaal andere situatie dan onder Rous, toen de voetbalbond financieel zwak stond en nauwelijks bekendheid kende. Het voetbal werd zoals gepland een wereldsport met een federatie die van 142 naar 206 leden ging en een WK van eerst 24 en vervolgens 32 landen. Bovendien had Havelange ook oog voor de andere onderdelen van de sport, zoals het jeugd- en vrouwenvoetbal. Zo vond in 1977 het eerste jeugd- en in 1991 het eerste vrouwenwereldkampioenschap plaats.

Maar zowel de toegenomen ledenlijst als de nieuwe toernooien vallen in het niets wanneer we spreken over het winstbejag van de Braziliaan. Miljardendeals werden gesloten met sponsors, zoals Adidas en Coca-Cola, en televisieoperatoren. Het is dan ook op dit vlak dat het levenswerk van Havelange de grond werd ingeboord. Nadat Havelange in 1998 stopte als FIFA-preses regende het beschuldigingen van corruptie. Steeds meer werd het beeld van een maffiose FIFA duidelijk. De Italiaanse Casa Nostra was niets in vergelijking met de FIFA volgens auteur Thomas Kistner. Hij schreef het boek ‘FIFA Maffia’ waarin zowel Havelange als diens poulain Sepp Blatter aan het kruis genageld worden. Volgens hem vormde de wereldvoetbalbond een ‘netwerk van wederzijdse afhankelijkheid. Het mondiale voetbal wordt geregeerd op basis van loyauteit, corruptie en stilzwijgen, de omerta. De FIFA gedraagt zich als een familie die alle problemen intern wil oplossen, met één man aan de top.’

Die familie mag u best letterlijk nemen, want niemand minder dan zijn schoonzoon Ricardo Teixeira, een van de grootste criminelen in Rio, werd aangeduid als voorzitter van de Braziliaanse voetbalbond in 1989. Samen met zijn schoonzoon regeerde de ex-olympiër over het Braziliaanse en zelfs wereldvoetbal. Niet verrassend deelde Teixeira dus ook mee in de malaise van corruptieschandalen die Havelange achtervolgde. Zo beschuldigde Pelé Teixeira al in 1993 van omkopingen. De Braziliaanse voorzitter zou 10,2 miljoen euro smeergeld aanvaard hebben van het marketingbedrijf ISL. Net zoals zijn schoonvader, die in 1999 betrokken werd hij het schandaal. Havelange zou maar liefst 100 miljoen euro smeergeld, verspreid over verschillende jaren en schijnbedrijven, hebben ontvangen van ISL. Zo kon het bedrijf de exclusieve partner blijven van de wereldvoetbalbond en de lucratieve contracten van enkele WK’s binnenhalen. Het sprookje zou evenwel niet lang duren voor het Zwitserse bedrijf, want al in 2001 volgde het faillissement. ISL had een schuldenberg van 245 miljoen euro.

Het nekschot voor Teixeira en Havelange volgde in 2006 toen BBC-journalist Andrew Jennings in de Braziliaanse senaat de corruptie van de ex-voorzitter aankaartte en een commissie werd gevormd om die verhalen te verifiëren. Ook hier bleek dat Havelinge tientallen miljoenen euro’s zou hebben verkregen van onder meer ISL. De schandalen bleven hem achtervolgen en toen Jennings in 2011 met nog meer bewijzen naar buiten kwam, deed Havelinge afstand van zijn lidmaatschap van het IOC en leverde hij in 2013 ook het erevoorzitterschap van de FIFA in. De oude Braziliaan was gebroken en sukkelde de drie volgende jaren met allerlei zware ziektes. Zijn zoveelste ziekenhuisopname in 2016 was er teveel aan. Hij stierf op 8 augustus 2016, op 100-jarige leeftijd en op de dag dat Brazilië zijn eerste gouden medaille behaalde op zijn Olympische Spelen in Rio in het stadion dat zijn naam draagt.

Gert Segers