‘De erfenis is: twijfel niet’

Het succes van België in Rusland is niet de derde plaats, wél de manier van voetballen. Dat vindt voetbaltechnicus (en ook een klein beetje romanticus) Roberto Martínez in zijn analyse van het WK.

Of het toeval is, weten we niet. Maar toen we in april Roberto Martínez (45) gingen interviewen met het oog op dit WK, scheen de zon breed boven Tubeke. ‘Spaans weer’, grapte hij. En zie, toen we hier in Rusland hetzelfde deden, was er alweer geen wolkje te bespeuren boven Dedovsk. Tijd om de Catalaan te bedanken, vonden we, voor de zon die hij bracht hier in Rusland, maar ook back home in ons land. En dat meenden we, want zelden kregen we van neutrals – zoals hij ze zelf noemt – zoveel lof voor het voetbal van de Rode Duivels. Het was ooit anders. Heel even keek hij ons in de ogen, peilend of we het meenden, en dan volgde een oprecht: ‘ Thank you for that.’

Coach, wat is uw eindanalyse?

Roberto Martínez: ‘Voor de start van het toernooi was onze wens, onze focus, onze ambitie en ook een heel klein beetje onze droom om hier zeven wedstrijden te spelen. Ik ben heel tevreden dat het is gelukt. Er stond een team. Dat was nog mijn vraagteken toen ik er twee jaar geleden aan begon: konden we een team worden? Om tegen een ploeg als Brazilië te kunnen spelen, moet je een team zijn, dan kan je niet alleen leunen op talent. Dát is voor mij een stuk van de nalatenschap van dit WK voor het Belgische voetbal: een collectieve kracht, die we nu gaan doorgeven naar álle jeugdselecties, vanaf de U15. Het talent moet in dienste staan van het team. Dat bezorgde me veel voldoening. Daarnaast waren er andere dingen. In twee jaar moesten we klaar zijn om teams die het verdedigend aanpakten uit elkaar te spelen, moesten we ook leren om teams aan te pakken die ons recht in de ogen zouden kijken en de strijd aangaan, maar moesten we ook leren om te voetballen tegen landen die sterker waren op fysiek vlak. Ook leren hoe je omgaat met het kloppen van Brazilië en vervolgens weer alles moet geven in de halve finale. Ik had niet het gevoel dat we die avond bevroren, maar dat is iets wat je vooraf niet weet. Al mijn vragen zijn nu beantwoord. Dit is nu haast een voorsmaakje om nog meer te doen. Daar ben ik trots op, ja.’

U hebt ons altijd verzekerd dat het goed zou komen en dat we pas op het einde uw werk mochten beoordelen, maar hoe zelfverzekerd was u al die tijd?

Martínez: ‘Ik geloofde vanaf dag één in deze groep, maar wist tegelijk ook dat we in een proces zaten en dat kon ik niemand uitleggen. Je kan niet alles verklappen. Neem onze oefenwedstrijd tegen Mexico. Ik heb toen de ploeg een systeem opgedrongen, dat ons in situaties bracht waarin we een man minder hadden. Dat moest me informatie opleveren over partnerships. Dat is onderdeel van dat proces, maar tegenover de buitenwereld kan je dat niet zeggen.’

Deed u het tegen de spelers wel?

Martínez: ‘Neen, evenmin. Omdat ik tactisch dingen wilde zien en wilde zien hoe ze zouden reageren in moeilijke omstandigheden. Je gaat op een WK niet altijd de baas zijn in wedstrijden, er komen momenten waarop je onder druk staat, afziet en dan met een oplossing moet komen. Het was fantastisch om te zien hoe flexibel de ploeg op tactisch vlak is geworden. We hebben hier kunnen spelen met drie man in de verdediging, met vier, met een aanvallende vleugelback en een verdedigende, met twee aanvallende backs. We hebben hoog druk gezet, maar in sommige matchen zijn we ook diep teruggevallen. We hebben misschien wel een van de mooiste counters opgezet in de geschiedenis van het WK. We hebben het goed gedaan. En daarnaast hebben we groepsmentaliteit getoond: niemand heeft onverantwoorde dingen gedaan tijdens een wedstrijd, of zijn verantwoordelijkheid niet opgenomen. En we hebben nog geschiedenis geschreven: een 2-0-achterstand opgehaald. Dat over negentig minuten recht zetten is niet meer gebeurd sinds 1966. ‘

Was er in uw hoofd toen geen moment van paniek?

Martínez: ‘Nee. Je moet alleen koel analyseren en zoeken naar oplossingen. En het geloof hebben dat je groep de kwaliteiten heeft om dat nog om te draaien.’

Was de wedstrijd tegen Japan voor u een kantelmoment?

Martínez: ‘Voor mij was dat de 46e minuut tegen Panama. In het eerste kwartier van die wedstrijd speelden we uitzonderlijk goed. Als dat de derde wedstrijd van Panama op dit WK was en niet de eerste, stond het daar 2-0. Maar nu was het hun eerste in de geschiedenis en waren de spelers nog super gefocust. Daarna gaven ze ons een moeilijke dertig minuten, waarin we onszelf als team in vraag moesten stellen. Toen kwam de rust en begon de tweede helft en zag ik een verandering in het gedrag van de ploeg. We’re going to make it happen.’

Wat heeft u toen gezegd?

Martínez: ‘Niks in het bijzonder. We hebben het op het véld gedaan. Dries maakte die mooie goal, maar het was de attitude die het verschil maakte. No more fear, niemand die zijn eigen rolletje beschermde, maar een collectief bewustzijn: make things happen! Dat had ook te maken met onze zeer goeie voorbereiding. De drie oefenwedstrijden in België hielpen ons, ze konden op bepaalde tijdstippen de familie zien. Toen we op 14 juni Tubeke verlieten, voelde ik dat we een team waren.’

Spelers vertellen ons dat u vanaf dag 1 een plan in uw hoofd had. Vertel daar eens wat over.

Martínez: ‘Dat is moeilijk om in een-twee-drie uit te leggen. Het plan was om de kwaliteiten van de Belgische voetballers te gebruiken, maar daarbovenop ook iets weg te nemen. Dat zou ik durven omschrijven als de angst om de verwachtingen van een land te moeten dragen. Toen ik voordien België zag spelen, had ik het gevoel dat sommige spelers niet konden genieten van hun voetbal. Er was druk, verwachtingen, ze móésten winnen. Daarvoor was een team nodig. Mentaliteit, een groep die alles opzij moest zetten voor het teambelang. Mijn voldoening hier is ook dat ik de Belgische spelers heb zien genieten van hun voetbal, van hun WK. Idem met anderen. Ik heb van neutrals te horen gekregen: we love to watch Belgium playing. Die verantwoordelijkheid droegen de spelers. Ze moesten deze wedstrijden niet spelen met in het achterhoofd de bekommernis dat je het land teleurstelt. Het tactische plan om dat te doen kon je niet van de ene dag op de andere opleggen. Daarvoor waren al die interlands nodig, met verschillende stijlen, verschillende tegenstanders. In oefenwedstrijden stond winnen nooit op de eerste plaats, wel de ploeg verder ontwikkelen. Het doel was wel om zo lang mogelijk ongeslagen te blijven. We moesten sterk zijn in het hoofd. Die 24 wedstrijden zonder nederlaag hadden we nodig, anders krijg je toch een stukje terugval.’

Was het voor u ook belangrijk om een voetbal te ontwikkelen dat niet alleen afhing van Eden Hazard?

Martínez: ‘We moesten een systeem vinden dat de uitzonderlijke kwaliteiten van zoveel mogelijk voetballers in de spotlights zette, en niet eentje voor één speler. Dat was ook een proces. We zijn daarin nu zover dat na de nederlaag tegen Frankrijk geen enkele speler helemaal tevreden was over dit WK, ook al speelden we uiteindelijk die zeven wedstrijden. Dat is verbazend, gezien het feit dat België nog nooit een WK won. Ik kan me inbeelden dat ze in een land als Duitsland dan ontgoocheld zijn, omdat ze niet konden doen wat de vorige generatie wel deed: winnen. Maar België?’

Was het WK winnen ook uw ambitie? U bleef daar vaag over.

Martínez: ‘Ja! Maar dat kan je niet zeggen tegen de spelers en dus heb ik het ook niet gedaan. Omdat ik niet van abstracte doelen hou. Een tackle kan je winnen, een pass ook, een match, maar geen toernooi. Je kan geen kampioen worden, zonder dat je weet hoe. Maar het geloof was er wel. De wedstrijd tegen Brazilië was daar een voorbeeld van. De groep geloofde echt dat ze kon winnen. Eigenlijk is het arrogant om dat te geloven, terwijl je land dat nog nooit deed in een knock-outfase tegen een land dat vijf keer wereldkampioen werd! Toen dacht ik: mentaal zijn we klaar om de kans te grijpen om dit toernooi te winnen. Anderzijds: er is winnen en winnen. We hadden het WK kunnen winnen, maar daar geen erfenis aan overhouden voor het Belgische voetbal. Nu hebben we niet gewonnen, maar is er wel een erfenis, denk ik.’

En die is?

Martínez: ‘Geloof dat het kan. En doe dingen met een plan. Het heeft geen zin om mooi te spelen en toch te verliezen, omdat de tegenstand op bepaalde punten beter is. Don’t doubt. Twijfel niet.’

Vond u het vervelend dat wij lange tijd twijfels hadden bij uw tactische flexibiliteit?

Martínez: ‘Nee. Dat is uw job. U moest spreken over wat u zag op het veld. Ik begreep u volledig. Het moeilijke voor mij was dat ik niet alles kon weggeven. Ik kon niet uitleggen wat ik van plan was.’

Insiders vertelden ons dat u maanden geleden al uw plan voor Brazilië klaar had.

Martínez: ‘Toen de loting gebeurde, was het vrij duidelijk dat we in de kwartfinale Brazilië of Duitsland zouden treffen. Dan ga je studeren, kijken en een plan ontwikkelen. Dat had ik in mijn hoofd, ja. De beste ploegen ter wereld zijn voorspelbaar. Ik kan u nu uitleggen hoe Barcelona straks zal spelen op de openingsdag van het nieuwe seizoen. Iedereen weet dat, maar toch winnen ze. Dat is door hun uitzonderlijke niveau. Brazilië is hetzelfde. Lang was het wel nog met Dani Alves, maar toen die uit viel, was het Fagner.’

Wisten uw spelers ook alles op voorhand?

Martínez: ‘Neen, dat zou hen hebben afgeleid. Eén tactische sessie en een video was voldoende voor dit soort spelers als je bij de zaak bent. Ik werk nu een jaar of dertien als hoofdcoach met verscheidene soorten groepen en wat is belangrijk voor een coach? Dat hij juist kan inschatten hoelang hij nodig heeft om met zijn groep spelers aan een tactisch plan te werken. Dat kan zes weken zijn, of drie wedstrijden, of één sessie, zoals met deze spelers. Het moeilijkste om op te werken was de achterste lijn met drie verdedigers. Daarop zeg ik: dat duurt vijftien tot twintig matchen. Je hebt synchronisatie nodig, er is zeer veel een-tegen-een, er zijn zeer diverse situaties om mensen dekking te geven. Een verdediging met vier neerzetten is veel eenvoudiger, dat is een kwestie van tien meter van elkaar.’

U wist drie maanden geleden dus al dat u Brazilië met vier achterin zou opvangen?

Martínez: ‘Ja. Want als de bal naar de buitenkanten wordt gespeeld, sta je achterin met vijf en mis je iemand in het midden. Wat is de kracht van Brazilië? Gegroepeerd rond de bal. Zij spelen nooit de lange bal, switchen nooit van flank. Altijd kort spel. Dus moet je zeer sterk zijn in het midden. Tegen Panama zijn we overgeschakeld naar vier achterin, omdat hun kracht aan de buitenkanten lag. Je moet altijd kijken naar de tegenstander en wat hij doet. De kans die Panama creëerde, kwam er toen we van drie naar vier aan het overschakelen waren en van vier naar drie. Dat hielp ons ontzettend hard om te beseffen dat je zeer veel discipline moet hebben op die momenten van overgang. Dat leerproces liep dus nog door tot op dit WK. Na de laatste oefenwedstrijd tegen Costa Rica waren we tactisch nog niet klaar, wist ik. Ik was blij met waar we stonden, maar ik wist dat we de groepsfase nog nodig zouden hebben om kans te maken in de knock-outfase.’

Was Brazilië het belangrijkste moment uit uw carrière?

Martínez: ‘ I like that word: moment. Er gaat nooit nog iets groter zijn dan Brazilië kloppen op een WK. Daar werk je voor in het voetbal. Maar is dit mijn grootste prestatie? Nee. In een degradatiestrijd in de Premier League zeven van je laatste tien wedstrijden moeten winnen, is lastiger. Brazilië was 90 minuten.’

Kreeg u hier het gevoel van een clubcoach terug?

Martínez: ‘Ja. Dat werk van bondscoach heb ik moeten leren. Je kan geen prestatie opvolgen, je kan niet groeien, dat was frustrerend. Twee wedstrijden en ze zijn weg. Je moet dus eigenlijk elke beweging die een speler doet op clubniveau zien als brokjes informatie die hij je brengt. Dit was anders: zeven weken werken zoals bij een club. Je leert de mens achter de speler kennen, de families, hun achtergrond, hoe ze voetbal beleven, hoe ze een toernooi volgen… Ik was zeer onder de indruk van de belangstelling van spelers voor het voetbal, voor ons allemaal toch ons vak. They love it. Soms werk je met profs die het alleen graag doen, maar niet kijken. Zelfs op de laatste training lieten ze hun niveau niet vallen, die was zo goed als de eerste.’

Mogen we zeggen dat u tegen Frankrijk de tactische strijd verloor van Didier Deschamps?

Martínez: ‘Nee, zo was het niet. We lost a corner, only that. In die wedstrijd was dat een detail. Belangrijk voor die match was volgens mij dat Frankrijk gekwetst raakte in de EK-finale tegen Portugal twee jaar terug. Individueel waren spelers én team bereid om dingen te doen die ze normaal niet zo geconcentreerd zouden doen. Die pijn maakte als het ware dat ze blij waren met een lelijke zege. Komt daar nog bij: hun talent. Olivier Giroud en Antoine Griezmann speelden nagenoeg mandekking op onze spelers, idem met Paul Pogba op Marouane Fellaini. Had Frankrijk gescoord op de counter, dan zou ik toegeven dat we de tactische slag verloren, want dat was hun strijdplan. Met Kylian Mbappé ons raken op de counter. Maar dat werkte niet, tenzij in de laatste minuten. Neen, dit was echt een wedstrijd waarin het op een detail aankwam.’

De schorsing van Meunier sloeg wel een wapen uit uw hand.

Martínez: ‘Dat klopt. Je wil nooit een high performance player verliezen. Dat hij tijdens het seizoen weinig speelde, maakte dat hij fysiek sterk stond. Maar het was niet alleen dat. In de vorige match had Nacer Chadli links ook een zeer hoog niveau gehaald. Eigenlijk verloren we twee spelers in een match die zo intens was, dat dat ene kleine detail belangrijk zou zijn. We hadden wat geluk nodig en dat hadden we niet.’

Zou u kunnen spelen zoals Frankrijk vorige dinsdag deed?

Martínez: ‘Nee. Dat is een keuze, en zo is België niet. We moeten onze spelers trouw blijven. We zouden er dan ook geen erfenis aan overhouden. Wat is voor mij het belangrijkste? Kan je, door op onze manier te voetballen, wereldkampioen worden? Het antwoord daarop is ja. Dus oké, dan moeten we nu nóg beter worden in wat we doen. Niet proberen een team te worden zonder de bal te willen. Dan is, op de lange termijn, succes voor ons land zo goed als onmogelijk. En zelfs al word je wereldkampioen, ze zouden je rap vergeten zijn. Succes hier voor België is niet die halve finale. Succes was de manier waarop we voetbalden. Daarop moeten we nu inzetten, dat dit de volgende tien jaar het voetbal in België beïnvloedt. Niet alleen de manier van spelen, ook onze fair play.’

Dat laatste heeft ook met uw persoonlijkheid te maken. U bent mister fair play, u bekritiseert nooit de ander.

Martínez: ‘Nee, omdat je zelfkritisch moet zijn. Het is bij verlies zo makkelijk de ander de schuld te geven. Aanvaard de kritiek die dan op je afkomt. We kennen het spelletje zeer goed. Winnen we, dan zijn we de besten, maar o wee als we verliezen.’

U had heel wat spelers die u tijdens uw voorbereiding naar een hoger fitheidsniveau moest brengen. Was dat nooit een zorg?

Martínez: ‘Daar was onze staf fantastisch in. Toby, Thomas ( Vermaelen, nvdr), Vincent, Nacer, Marouane, Thomas ( Meunier, nvdr), allemaal hadden ze grote vraagtekens wat betreft het aantal minuten vorig seizoen. Vermaelen en Kompany waren nog geblesseerd ook. Als coach mag je in dat geval nooit gokken, je hebt de juiste informatie nodig van je medische staf. En die stond op punt. Daarna deed de hele staf en het hele team een fantastische job. Wat we nu moeten doen, is de informatie die wij verzamelden, bij de Pro League binnenbrengen. Een jaar geleden forceerde ik de uitwisseling van fysieke data, nu moeten we de tactische informatie doorspelen. Elk stadion moeten we uitrusten met breedhoekcamera’s. Wij hebben binnen de bond een structuur neergezet die op het niveau staat van de beste clubs in het wereldvoetbal. Daar ben ik trots op. Maar we moeten nu wél doorgaan, we mogen de lat niet naar beneden laten vallen nu het WK voorbij is.’