Guus Hiddink: ‘Russen kunnen lijden. Echt lijden’

© BELGAIMAGE

De laatste coach die toernooisucces behaalde met de Russen, was Guus Hiddink. De halvefinaleplaats op het EK 2008 moest leiden tot een nieuwe glorietijd, maar dat lukte vooralsnog niet, al nam het nummer 70 op de FIFA-ranglijst wel een prima start op het WK in eigen land.

Binnen, in de centrale gang van zijn Amsterdamse huis aan de Amstel, hangen ze aan de muur. Andrej Arsjavin, Joeri Zjirkov en alle andere sterren uit het bronzen EK-team van 2008. ‘Een heerlijke tijd, een van de mooiste jobs die ik heb gehad.’

Een episode die begint in de keuken van Roman Abramovitsj. Letterlijk via de achterdeur, om paparazzi te ontwijken, maakt Guus Hiddink in 2006 zijn entree op het landgoed van de Rus die op dat moment naast Chelsea ook de Russische voetbalbond sponsort. Ook de top van de bond is ingevlogen. Ze beginnen direct een verhaal over de slapende voetbalreus die wakker moet worden geschud. Het laatste aansprekende resultaat, een tweede plaats op het EK, dateert van 1988, toen nog met de Sovjet-Unie. Er zijn grote plannen.

Het bondsbureau was een oud stalinistisch kantoor. Om half tien ’s ochtends begonnen ze. Dan zette de algemeen directeur een paar flessen op tafel. Wat wil je: whisky of cognac?

Guus Hiddink

In 2018 willen de Russen zelf het WK organiseren en daar een gooi doen naar de wereldtitel. Hiddink is de man die de basis moet leggen. De concrete plannen staan haaks op de benaderwijze van Engeland, dat eveneens bij Hiddink aanklopt. ‘Die hadden een selectiecommissie met hoge heren bij wie je als kleine junior op audiëntie moest komen. Bij Rusland was het: ‘Hup, laten we beginnen.”

Dat hij Rusland gaat coachen, maakt de Achterhoeker in 2006 bekend in het VPRO-programma Holland Sport, een tv-show van Wilfried de Jong. Hiddink gooit dan een dartpijl op een grote landkaart die in de studio is neergezet. ‘Jammer genoeg belandde de pijl in Kazachstan. Nou ja. Het was wel in de buurt.’

Het voormalige buitenverblijf van Boris Jeltsin blijkt te fungeren als trainingscentrum. ‘Een oude communistische enclave. Het lag mooi buiten de stad, vertelden ze, met schone lucht. Dat was ook zo. De lucht was heel schoon.’

Avonden verstrijken traag, met als voordeel dat er veel tijd is voor uitvoerige gesprekken met Aleksandr Borodjoek, zijn assistent, die hem onderdompelt in de Russische cultuur. ‘Borodjoek was een fantastische speler die bij Schalke en Freiburg had gezeten. Sprak ook Duits. Een heel onafhankelijke geest. Hij zat niet vastgeroest in het systeemdenken en sprak met humor over de Russische ziel. Als speler van legerclub Dinamo Moskou hoorde hij op zeker moment van de generaals: ‘Borodjoek, we gaan je transfereren.’ Pas na de landing, gezeten in een auto vol opperofficieren, ontdekte hij dat Gelsenkirchen de eindbestemming was. Ik hoef je natuurlijk niet uit te leggen wat daar met het tekengeld gebeurde.’

Bij de gevestigde orde is er aanvankelijk veel discussie over de afgezant uit het liberale Nederland die in casual rode broek op de perspresentatie verschijnt. In de opiniepeilingen krijgt hij volop steun. Veel slechter kan het toch niet. Via Borodjoek komt Hiddink meer te weten over dit fameuze defaitisme. ‘Russen kunnen lijden. Echt lijden. Borodjoek had wat geld gespaard bij Schalke. Kwam hij bij de bank om geld op te nemen. Was er niks meer. Alles weg. Dat moet gruwelijk zijn geweest voor zo’n man. ‘Het zal wel zo zijn’, zegt een Rus dan. ‘Laat maar gaan.’

‘Dat lijdzame vond ik ook terug in de voetbalploeg. Jongens vonden het leuk om elkaar weer even te zien, maar er zat niet echt een drive in. Het was passief. Zonder het echte gif. Ik denk dat het te maken had met de cultuur. Ze waren opgegroeid met de overtuiging dat het beter was om in het midden te blijven. Borodjoek legde dat ook uit. In de Sovjettijd was hij altijd clubtopscorer met een doelpunt of 25. In een bepaald seizoen scoorde hij weinig en kwamen de petten hem op scherp zetten. Borodjoek moest maar eens even gaan scoren, anders hadden ze nog wel een club in Oost-Siberië in de aanbieding. Die tijden waren in 2006 natuurlijk voorbij, maar in de houding ontwaarde ik wel een angst om fouten te maken. Als er iets verkeerd ging, werd er snel met de vinger naar een ander gewezen. Alles was heel voorzichtig. Dat kon niet, want om te presteren moet je juist de grenzen opzoeken.’

Guus Hiddink over Joeri Zjirkov: 'Ik had niet verwacht dat hij er nu nog bij zou zitten. Onderhuids zit er blijkbaar meer drang dan het lijkt.'
Guus Hiddink over Joeri Zjirkov: ‘Ik had niet verwacht dat hij er nu nog bij zou zitten. Onderhuids zit er blijkbaar meer drang dan het lijkt.’© BELGAIMAGE

De Russen zijn op zoek naar eerherstel. Na 1988 is er niks meer bereikt. De bond wil naast kortetermijnsucces ook een nieuw fundament leggen voor een positie in de wereldtop. ‘Er was een tweesporenbeleid. Presteren met het A-elftal en de opleiding bij de clubs opwaarderen.’ Hiddink vraagt de voormalige Nederlandse volleybalcoach Joop Alberda om structuur aan te brengen in de academies. ‘Vol enthousiasme is hij begonnen. Maar na een paar maanden hield hij het voor gezien. Er was moeilijk door te komen bij de clubs. Los van de taalbarrière is het ook een beetje Nederlands om heel optimistisch te denken dat je een structuur elders zo even kunt kopiëren.’

Het cultuurverschil wordt Hiddink snel duidelijk tijdens zijn eerste bezoeken aan het bondsbureau. ‘Een oud stalinistisch kantoor. Om half tien ’s ochtends begonnen ze. Dan ging de la open en zette de algemeen directeur een paar flessen op tafel. Wat wil je: whisky of cognac?’

Sovjetbunker

Voor een van de eerste wedstrijden belandt Hiddink met zijn equipe in een trainingskamp in Rostov. ‘Daar was ook een oord waar de vroegere partijleiding verbleef. De entree galmde van leegheid, de lobby bestond uit één tafeltje, het restaurant bleek een armetierig buffetje. Arsjavin kwam naar me toe en zei: ‘ Mister, welcome in the Sovjet bunker.’ Spelers zaten er met een verveeld gezicht. We hebben daar nog geslapen, en de volgende ochtend gezegd: ‘Mannen koffers pakken. Over een kwartier in de bus!’ En wij naar het Radisson.

‘Als je ze uit de modus haalt, krijgt zo’n groep veel meer dynamiek. Zonder het openlijk uit te spreken, voelt iedereen dan wel dat op het veld moet worden geantwoord.’

Hiddinks functioneren wordt gemonitord door Vitali Moetko, toen nog bondsvoorzitter, maar inmiddels wereldberoemd als de Russische sportminister die sneuvelde na uitkomst van het nationale dopingprogramma. ‘Eens in de zoveel tijd kwam ik bij Vitali op kantoor en soms kwam hij naar trainingen kijken. Dat vond ik prima, het is altijd goed als de baas van een bond voetbalgevoel heeft.’ Meteen na het vertrek uit het gammele trainingsoord komt er respons van de bond. ‘Maar ik kon niet anders. Als het team zo lijdzaam bleef, had me dat ook de kop kunnen kosten. Tegen Katja, de spil van de bond die vijf talen sprak en alles regelde, heb ik gezegd dat ze de credits moest geven aan de verantwoordelijken. Niet ik, maar de hoge mannen van de bond hadden beslist dat we naar het Radisson gingen. Dat stond ook keurig in de krant de volgende dag. Goed gedaan, was het redactionele commentaar.’

Voortvarend gaat Hiddink door met zijn stille revolutie. Hij laat een journalist van de zwarte lijst halen en duelleert met Moetko. ‘Bij de eerste interland kwam hij de kleedkamer in en begon een heel lange speech over volk en vaderland. Hij ging maar door. Ik heb hem gevraagd of hij dat een volgende keer kon beperken tot een seconde of dertig. De interland erna begon hij weer aan een enorme monoloog. Toen heb ik hem bij de arm gepakt en naar buiten begeleid. Die jongens zaten allemaal naar hun schoenen te kijken. Want hij was wel een autoriteit.

‘Dat zijn momenten waarop het voor een coach fout kan gaan. Maar ik moest die passiviteit doorbreken in de groep. We kunnen de tactiek nog zo goed organiseren, maar dit zijn de essentiële momenten, omdat alle tactieken overboord kunnen zodra jongens niet echt voor je door het vuur gaan. Als ze die laatste meter niet pakken, ben je in het hedendaagse topvoetbal gezien.

‘Over de Russen hing toch al een deken. Als ze verloren, ach, dan was er altijd weer een volgende wedstrijd. Van dat voortsukkelen wilden we af. Het was een macho-gevechtje. Moetko ging mee naar buiten. Later konden we prima samen door een deur. De resultaten hielpen natuurlijk.’

Boycot

De Russen beginnen in 2006 aan een opmars die pas stopt in 2008, als Spanje te sterk is in de halve finale van het EK. Memorabel is de zege tegen het Oranje van Marco van Basten. ‘De Russen waren echt niet zo bang voor Nederland als iedereen dacht. Het was een intelligente groep, vol goede denkers met wie je tactisch goed kon werken.’

Zijn keeper van toen is inmiddels de aanvoerder. ‘ Igor Akinfejev had niet echt de ambitie om naar het buitenland te gaan. Een doelman met een heel mooie stijl. Je kon net zo hard schieten, zijn handen waren als een spons.’ Ook Zjirkov maakt nog altijd deel uit van de selectie. ‘Een gouden linkspoot. Hij was flegmatiek, ik had niet verwacht dat hij er nu nog bij zou zitten. Onderhuids zit er blijkbaar meer drang dan het lijkt.’

In de voorbeschouwingen ging het amper over Akinfejev en Zjirkov, noch over de speelwijze van het gastland, maar des te meer over een boycot. Hiddink haalt zijn schouders op. ‘Als je die hoge morele waarden toepast, zijn er weinig landen waar je kan voetballen. Toen ik in Zuid-Korea werkte, heb ik eens bevestigend geantwoord op een vraag of ik ook bondscoach zou kunnen zijn in Noord-Korea. Vanuit de Tweede Kamer in Nederland kwamen er meteen verontwaardigde reacties.

‘Morele discussies zijn er altijd. Je moet wel altijd opletten dat je niet voor een kar wordt gespannen. Waar ligt de grens? Kan je WK’s houden in Zuid-Afrika en Brazilië waar veel misstanden zijn? We laten ons continu opstoken met stoere-borst-tegen-borst-verhalen, terwijl mensen in de kern helemaal niet zo veel verschillen. Om die brug te slaan, kunnen sport en muziek echt overstijgend zijn. Daarom ben ik ook niks met die altijd terugkerende verhalen over boycots. Ga gewoon het gesprek aan en laat sport en kunst een katalysator zijn om de banden aan te halen.’

Minstens zo gedenkwaardig als de zeges op Nederland en Engeland vindt Hiddink de ontmoeting die hij zelf had met Michail Gorbatsjov. Ergens in de wachtruimte van een vliegveld kwam de voormalige president op hem af. ‘Hij zei: ‘Vergeet één ding niet in dit land: wat je in je kop hebt, moet je doen.’ Dat stimuleerde mij.

‘De reflex is altijd om te veralgemenen en generaliseren. Andersom gebeurde dat ook, hoor. Toen Rusland in Amsterdam tegen Nederland gingen spelen, dachten ze dat we naar een stad gingen met alleen maar drugs en prostituees. Het gevaar is altijd om in vooroordelen te denken. De Russen met wie ik te maken had, vond ik modern, open en gastvrij.’

Slovenië

Het ’tsarenschap’ van Hiddink eindigt in 2009 met een deceptie. In de WK-kwalificatie eindigen de Russen keurig achter Duitsland, maar in de play-offs blijken de Slovenen ineens te sterk. ‘Echt een klap. Iedereen was kapot. Ik weet nog wel dat de groep onder leiding van Akinfejev naar voren kwam in het vliegtuig, met de vraag of ik wilde blijven. ‘Verdomme, ‘ zei ik, ‘had dan dat ene goaltje gemaakt!’ Het was mooi geweest.’

In 2012, 2014 en 2016 sneuvelen de Russen op eindtoernooien steeds roemloos in de groepsfase. Een topklassering in eigen land leek voor de huidige nummer 70 van de wereldranglijst verder weg dan ooit. ‘In 2010 opperde ik al dat ze met de academies van onder meer Spartak en Dinamo aan de gang moesten. Maak een selectie van jongens rond vijftien jaar, zet daar goede trainers op en ga er internationaal mee aan de slag. ‘Je denkt wel heel ver vooruit’, zeiden ze toen. Opleiden is daar heel ad hoc. Trainers willen met de jeugd kampioen worden. Ze krijgen een minimaal salaris dat wordt opgehoogd na een prijs. Dat uitgangspunt is al verkeerd, maar heel moeilijk om te doorbreken.’

Hiddink betwijfelde bij de start nog of de Russen op het eigen WK potten konden breken, al zitten ze nu wel in de tweede ronde. ‘Na 2008 is het al heel lang niet meer gelukt met Rusland. Ze zijn nooit planmatig gaan denken om er een vervolg aan te geven, zoals Duitsland dat wel heeft gedaan. De Duitsers hebben jongens tien jaar gericht en goed opgeleid. Een element dat de Russen een beetje uit het oog hebben verloren.’

Geen enkele Russische international is actief in de vijf grote competities. ‘De Russische competitie betaalt goed, ze hebben daardoor niet de drang om naar het westen te gaan. Ik vond het mooi dat Arsjavin toch naar Arsenal ging. Dat had hij helemaal niet hoeven doen, want hij was de burgemeester van Sint-Petersburg. Hij kon met 120 kilometer per uur door de stad rijden en dan hielden ze hem nog niet aan. Dat hij toch naar Engeland ging, tekende zijn drive. Zulke jongens heb je wel nodig als je ver wil komen.’

Bondscoach Guus Hiddink met de Russische troepen op het EK 2008.
Bondscoach Guus Hiddink met de Russische troepen op het EK 2008.© BELGAIMAGE

3 WK’s

Drie WK’s maakte Guus Hiddink (71), die in clubverband werkte met PSV, Fenerbahçe, Real Madrid, Betis, Chelsea en FC Anzji, mee als bondscoach, met drie verschillende landen. Met Oranje werd hij in 1998 vierde in Frankrijk, met Zuid-Korea deed hij even goed in 2002 en met Australië haalde hij in 2006 de tweede ronde. Met Rusland werd hij op het EK 2008 derde, met Turkije kon hij zich niet plaatsen voor het WK 2012, ook zijn tweede verblijf bij Oranje in 2014-2015 werd geen succes. Tijdens dit WK opereert Hiddink vanuit Moskou als studioanalist voor de Amerikaanse uitzendingen van Fox Sports.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content