Voetbal uit de hemel: de geschiedenis van de omhaal

Toen Cristiano Ronaldo in de kwartfinales van de Champions League met een omhaal scoorde tegen Juventus, vielen overal ter wereld de monden open. Een omhaal die lekker binnen gaat, is zowat het summum wat een voetballer kan bereiken. Maar wie is daar nu eigenlijk ooit mee begonnen?

Men zegt weleens dat de omhaal de enige beweging is in het voetbal waarbij je geen gras nodig hebt. Dat is natuurlijk schromelijk overdreven. Denk maar aan een kopbal in duikvlucht, zoals die van Robin van Persie op het WK 2014 tegen Spanje. Of aan een keeper die een bal uit de kruising savet. Of aan een verdediger die een luchtduel wint. Er zijn dus wel een paar voetbalbewegingen te bedenken die zich voltrekken in het zwerk, maar de omhaal is zonder twijfel de meest artistieke. En als we artistiek en voetbal in één adem noemen, dan hebben we het al snel over Brazilië.

‘Wie heeft dat doelpunt gezien van een jonge speler genaamd Cristiano Ronaldo? Drie keer raden van wie hij dat geleerd heeft…’ Deze tweet werd na de match tussen Juventus en Real Madrid de wereld in gestuurd door de nu 77-jarige Pelé. De goddelijke Braziliaan was een specialist van het genre, zijn uitvoering van de omhaal benaderde de perfectie. Tenminste, zo wil de overlevering. Want in zijn boek Why Soccer Matters klinkt het vrij bescheiden: ‘De omhaal is niet gemakkelijk. Ik maakte 1283 doelpunten, maar slechts twee of drie ervan met een omhaal.’

Een van die wereldgoals werd vastgelegd door de in 2007 overleden Alberto Ferreira. Het beeld, waarop je Pelé in een afgeladen vol Maracanãstadion in de lucht ziet hangen net nadat hij de bal geraakt heeft, maakte de Braziliaanse fotograaf wereldberoemd. De foto won een internationale persprijs en haalde daarna talrijke tentoonstellingen, ook in Europa. De tegenstander die dag was niemand minder dan… België. De Rode Duivels hadden in 1963 de Goddelijke Kanaries opgepeuzeld in een oefenwedstrijd in Brussel: 5-1, met drie goals van Jacky Stockman. Twee jaar later werden de Belgen uitgenodigd in Rio voor een ‘revanche’. Voor 102.000 toeschouwers in Maracanã kregen de Duivels een Brussels wafeltje van eigen deeg: 5-0, met drie doelpunten van Pelé. Op de foto van Ferreira staat ook een Belg, de vorig jaar overleden Pierre Hanon. De oud-speler van Anderlecht kijkt met open mond naar de achterovervallende Pelé, alsof hij zoiets nog nooit gezien heeft.

Met zijn kunststukje tegen België maakte Pelé de omhaal opnieuw populair, maar hij was niet de uitvinder ervan. Daarvoor moeten we verder terug in de tijd.

De eerste keer

In 1906 trok de twaalfjarige Bask Ramón Unzaga samen met zijn vader naar Chili, op zoek naar een beter leven. De twee belandden in de havenstad Talcahuano. Nadat hij er school liep, begon Ramón als boekhouder in een koolmijn te werken. Hij voetbalde er met de mijnwerkers tot een scout hem opmerkte en hem meenam naar Club Estrella del Mar. Op 14 januari 1914 moet het dan voor de eerste keer gebeurd zijn, althans volgens Eduardo Bustos Alister, de biograaf van Ramón Unzaga. In stadion El Morro in Talcahuano voerde de intussen tot Chileen genaturaliseerde Bask een omhaal uit. En dat was geen toeval, vertelde Ramón Unzaga Muñoz, de kleinzoon van, onlangs nog aan El País: ‘Hij maakte die beweging niet om een slechte pas te verwerken of zo. Op training oefende hij de omhaal vaak en die dag lukte het voor het eerst in een wedstrijd. Zo vertelde hij het ook aan mijn vader.’ Intussen werd het stadion in Talcahuano omgedoopt tot Estadio Ramón Unzaga en werd er in 2014, honderd jaar na de eerste omhaal, een standbeeld ingehuldigd van de speler.

Na die eerste keer probeerde Unzaga het vaker tijdens een match. Met wisselend succes. Soms stuitte de pionier op scheidsrechters die zijn acrobatieën interpreteerden als gevaarlijk spel. Op een dag floot een arbiter zo een fout tegen hem. Unzaga vertelde zelf aan El Sur de Concepción, een lokale krant, wat er daarna gebeurde: ‘Ik voelde me verplicht om hem te zeggen dat hij in de fout ging. Ik vertelde hem dat andere gerespecteerde scheidsrechters me niet bestraft hadden voor dezelfde beweging. Daarop ontstond een woordenwisseling waarna hij me van het veld stuurde. Maar ik weigerde en daarna geraakten we slaags.’ Het moet gezegd: Unzaga was een licht ontvlambaar type. Zoals ook bleek op een andere dag toen hij na een rode kaart terugkwam met een pistool, een paar keer in de lucht schoot en iedereen het stadion uit jaagde. Twee wedstrijden schorsing kreeg hij daarvoor. Het waren andere tijden.

Maar Ramón Unzaga was niet alleen een explosief kereltje, hij was ook eigenzinnig. De kleinzoon getuigt: ‘Mijn grootmoeder wist bijvoorbeeld niet dat hij van oorsprong een Bask was, tot ze hem op een bootreis een vreemd taaltje hoorde brabbelen tegen een medereiziger.’ Baskisch dus. Unzaga was ook heel sportief, vertelt zijn inmiddels 70-jarige kleinzoon. ‘Hij was een complete atleet. Hij speelde waterpolo en maakte deel uit van de nationale selectie. Daarnaast liep hij de 100 meter, de 110 meter horden en deed hij aan polsstokhoogspringen.’ Dat hoeft ook niet te verbazen, want om een omhaal perfect uit te voeren, moet je atletisch gebouwd zijn.

Toen hij in 1916 achttien was, werd Unzaga opgeroepen voor de Chileense nationale selectie. Die nam toen deel aan de eerste Copa América ooit. Het toernooi vond plaats in Argentinië en er waren maar vier deelnemers: Brazilië, Uruguay, Chili en het gastland. In de wedstrijd tegen Uruguay – met 4-0 verloren – toonde Unzaga zijn trucje. Toen de Argentijnse toeschouwers het zagen, noemden ze het spontaan ‘ una chilena‘, omdat het werd uitgevoerd door een Chileen. Wisten zij veel dat Unzaga oorspronkelijk uit Bilbao kwam…

Op die manier ging Unzaga dus de geschiedenis in als de ‘uitvinder’ van de omhaal. Maar niet iedereen is het daarmee eens. En, misschien niet toevallig vanwege de historische rivaliteit tussen de twee landen, komt er tegenwind uit Peru. Daar wordt een omhaal niet ‘ chilena‘ genoemd, maar ‘ chalaca‘. Een woord dat afgeleid is van ‘ chalacos‘, naar de inwoners van Callao, de belangrijkste havenstad van Peru. Meer dan honderd jaar geleden zouden Peruaanse havenarbeiders de omhaal ‘uitgevonden’ hebben in onderlinge wedstrijdjes. Jorge Barraza, een Argentijnse journalist en schrijver, is er zelfs van overtuigd: de oorsprong van de omhaal ligt in Peru en niet in Chili. Hij beweert dat Chileense kranten al in het begin van de jaren 1900 naar het fenomeen verwezen als ‘ chalaca‘, nog voor er sprake was van een ‘ chilena‘. Dat is volgens Barraza voldoende bewijs. Door het veelvuldige verkeer tussen de Peruaanse en Chileense havensteden kwam de omhaal ook naar Chili, waarna Unzaga zich het kunstje eigen maakte. En de rest is geschiedenis.

In Peru blijven ze hardnekkig volhouden dat de omhaal, net zoals de sterkedrank pisco, tot hun erfgoed behoort en niet van Chili komt. Een tiental jaar geleden lanceerde Manuel Burga, de voorzitter van de Peruaanse voetbalbond, zelfs een campagne om te bewijzen dat de beweging van oorsprong Peruaans is. Harold Mayne-Nicholls, de toenmalige preses van de Chileense voetbalbond, reageerde droogjes: ‘De eerste die een omhaal uitvoerde, was een speler uit Talcahuano in 1914, maar dat de Peruanen dat betwisten is niet nieuw. In elk geval noemen zij het ‘ chalaca‘, terwijl het in de rest van de wereld bekend staat als ‘ chilena‘. Dat zal toch wel een reden hebben.’

Met dank aan Colo-Colo

Aan het Estadio José Zorrilla van het Spaanse Valladolid hangt een bronzen plakkaat. Het is een eerbetoon aan David Arellano, een Chileense speler die 24 jaar was toen hij er in 1927 het leven liet. Twee jaar ervoor had Arellano, leraar op een basisschool in Santiago, de Chileense club Colo-Colo opgericht. Om wat geld in te zamelen voor de ploeg organiseerde hij in 1927 een internationale tournee. In Spanje kwam Colo-Colo voetballen tegen onder meer Deportivo La Coruña, Atlético Madrid en Real Valladolid. In die wedstrijden demonstreerde Arellano een aantal keren een spectaculaire beweging die in Europa nog nooit gezien was. Volgens de overlevering spraken de Spaanse journalisten ook meteen van ‘ una chilena‘. Zo raakte de beweging ook geïntroduceerd in Europa.

Maar op 2 mei, in de wedstrijd tegen Valladolid, sloeg het noodlot toe. Arellano, die al een navelbreuk had en met een speciaal verband rond zijn buik speelde, ging eerst niet meedoen, maar in de laatste minuten overhaalden ze hem toch om het veld op te komen. Alleen: hij had op dat moment zijn verband niet bij zich. Tijdens de match viel een verdediger van Valladolid per ongeluk op Arellano’s maag en moest de Chileen afgevoerd worden naar het hotel waar de spelers van Colo-Colo verbleven. Arellano, die steeds meer pijn kreeg, werd er de volgende ochtend onderzocht door een dokter en die stelde vast dat er niets meer aan te doen was. De Chileen overleed ter plekke aan een buikvliesontsteking en werd begraven in Valladolid, op 11.000 kilometer van huis. Sindsdien staat er een zwarte band op het schild van Colo-Colo.

Ook Ramón Unzaga, de uitvinder van de omhaal, was geen lang leven beschoren. Een hartaanval had hem geveld in 1923, hij werd 29 jaar. Maar telkens iemand een prachtige omhaal scoort, zullen hun namen opgediept worden uit het verleden. Want voetbal uit de hemel blijft nu eenmaal eeuwig bestaan.

5 beroemde omhalen

1. Klaus Fischer vs Zwitserland

Op 16 november 1977 maakte Klaus Fischer een omhaaldoelpunt in een 4-1-overwinning van Duitsland tegen Zwitserland. De goal van de toenmalige spits van Schalke 04 werd door de kijkers van de Sportschau op ARD verkozen tot hét doelpunt van de 20e eeuw. Toen vorig jaar gevierd werd dat het veertig jaar geleden was, zei de nu 68-jarige Fischer over de omhaal: ‘Het is een bijzondere gave. Naast harde training heeft men er natuurlijk ook talent voor nodig.’

2. Zlatan Ibrahimovic vs Engeland

‘Cristiano maakte een heerlijk doelpunt, maar hij zou het eens vanop 40 meter moeten proberen.’ Zlatan Ibrahimovic reageerde op zijn typische manier op het wonder van Turijn. De Zweed heeft natuurlijk recht van spreken, want hij scoorde zelf met een heerlijke omhaal op 14 november 2012 in een vriendschappelijke wedstrijd tegen Engeland (4-2). Het straffe was dat hij dat inderdaad vanop een grote afstand van doel deed. Veertig meter was het zeker niet, maar toch bijna dertig. Toen hem na de match gevraagd werd of dit nu het mooiste doelpunt was dat hij ooit voor Zweden gemaakt had, antwoordde hij laconiek: ‘Nee, maar het was wel de goal waar ik het meest van genoten heb.’

3. Wayne Rooney vs Manchester City

Op 2 december 2011 scoorde Wayne Rooney met een prachtige bicycle kick op Old Trafford tegen de buren uit City (zie foto links) . Manchester United won de wedstrijd met 2-1 en pakte later in het seizoen de titel. Na het doelpunt van CR7 in Turijn reageerde Wazza ietwat gepikeerd op een tweet van Rio Ferdinand. Die had geschreven: ‘Ga die omhaal van Cristiano nu niet vergelijken met die van Wayne Rooney die van zijn scheenbeen kwam…’ Daarop kreeg Ferdinand een sms’je van Rooney: ‘Dat mijn omhaal tegen Manchester City van mijn scheenbeen vertrok, maakte hem nog moeilijker om uit te voeren.’

4. Marco van Basten vs FC Den Bosch

Oké, het was máár tegen FC Den Bosch en het stond al 2-1 voor Ajax, maar de omhaal die Marco van Basten op die 9 november 1986 uit zijn rechtervoet toverde, was weergaloos. Technisch perfect uitgevoerd. Jan Wouters gaf een voorzet vanaf de rechterkant en Van Basten volgde zijn gevoel. ‘Als de bal net achter je komt, heb je de optie om hem aan te nemen en terug te leggen. Voel je je goed dan kun je ook een omhaal proberen’, vertelde de hoofdpersoon er later zelf over. De manier waarop doelman Jan van Grinsen als aan de grond genageld stond, maakte de goal alleen maar mooier. Ajax won de wedstrijd met 3-1 en eindigde dat seizoen als tweede in de Eredivisie, op ruime afstand van PSV. Van Basten vertrok die zomer naar AC Milan.

5. Christian Benteke vs Manchester United

Op 12 september 2015 verloor Liverpool met 3-1 van Manchester United. De enige goal van The Reds kwam van de voet van onze landgenoot Christian Benteke. En wat voor één! Een fantastische omhaal die recht in de kruising van het doel van David De Gea ging. Toen Het Laatste Nieuws daarop een poll organiseerde of dit het mooiste doelpunt was dat een Belg ooit had gescoord in de Premier League, liet Benteke (48 procent van de stemmen) Luc Nilis (18 procent) en zijn goal voor Aston Villa ver achter zich.