Zuid-Afrikaanse mediawet om ‘indringers’ buiten te houden.
Er is iets loos als journalisten nog vooral over zichzelf schrijven. Maar dat is wel wat de laatste weken in Zuid-Afrika gebeurde. In zeldzame eendracht protesteerden medewerkers van radio, televisie en gedrukte media luidkeels tegen de plannen van de Zuid-Afrikaanse regering om een wet door te drukken die, volgens de journalisten, de persvrijheid zou inperken. Ze vlakten krantenkolommen zwart, als verwijzing naar de censuur uit de tijd van de apartheid, en aan het begin van nieuwsuitzendingen klonken pieptonen.
Het mocht niet baten. Afgelopen week nam het door het regerende ANC gedomineerde parlement in overgrote meerderheid de zogenaamde ‘Protection of State Information Bill’ aan. Als ook het Hogerhuis akkoord gaat, dan wordt het vanaf begin volgend jaar voor inlichtingendiensten makkelijker om onwelgevallige informatie geheim te laten verklaren. Zuid-Afrika is al jaren in de ban van corruptiezaken rond bestuurders van het ANC of hun familieleden. Maar dankzij kritische ambtenaren komen veel schandalen altijd naar buiten. Dat kan gaan veranderen, denken tegenstanders van de wet.
Mensenrechtenorganisaties noemden de nieuwe regels een stap terug voor de democratie. ‘De wet brengt ons terug naar beperkingen voor vrijheid van meningsuiting uit de apartheidstijd’, zei een woordvoerder van Amnesty. Ironisch genoeg moet de wet juist een relikwie uit de donkerste dagen van de apartheid vervangen. Na kritiek van de media en de actiegroep Right2Know, heeft het ANC het aanvankelijke wetsvoorstel behoorlijk afgezwakt, maar de partij weigert nog altijd een clausule op te nemen die klokkenluiders of journalisten moet beschermen als zij ‘in het nationaal belang’ geheime informatie naar buiten brengen.
Ook binnen het ANC zelf is kritiek. Minister Tokyo Sexwale, van wie al sinds het eind van de apartheid in 1994 gezegd wordt dat hij misschien nog eens president wordt, noemde de wet tijdens een bijeenkomst met buitenlandse correspondenten ‘niet perfect’. Hij steunt het voornemen van de oppositie om de tekst te laten toetsen aan de zeer liberale grondwet van Zuid-Afrika. De trouwste politieke partner van het ANC, vakbondskoepel Cosatu, is evenzeer bang dat de wet corruptie moet verhullen. Maar minister Siyabonga Cwele van Staatsveiligheid is van mening dat de tegenstanders werken als ‘spionnen’ voor niet nader gedefinieerde ‘buitenlandse mogendheden’.
Die uitspraak, in het parlement, laat zien hoezeer het debat tussen het ANC en de media gepolariseerd is. Het helpt niet dat de media in Zuid-Afrika, zoals eigenlijk de hele economie, nog in grote meerderheid in witte handen zijn – en het ANC overwegend een zwarte partij is. Want is de persvrijheid in Zuid-Afrika nu echt in gevaar? Politiek analist Stephen Friedman van de Universiteit van Johannesburg denkt van niet. Hij vindt het zorgelijker dat door de nieuwe wet inlichtingendiensten ouderwets veel macht krijgen toebedeeld. ‘De kritiek kwam te eenzijdig van de media’, concludeert hij. Daardoor lag het ANC op ramkoers.
Maar de toon is gezet. Deze correspondent – die ook niet graag over zichzelf schrijft – werd daags na de stemming bijna in de boeien geslagen toen hij even buiten Johannesburg een bouwplaats fotografeerde. De bewaker: ‘En daarom heeft ons parlement nu dus die mediawet aangenomen. Om indringers als jij te stoppen.’
Peter Vermaas
